't Sweeltje
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Sweeltje is e netuurgebied t'n naordoeaste van Mofert. 't Is 'n eigendóm vanne Stifting 't Limburgs Landjsjap. 't Vörmp 'n óngerdeil van 't Vlaotbaekdaal.
't Betruf e gebied van 118 hektaar in 't daal van 't Vlaot, det naeven 't Sweeltje nag 'n aantaal aan klènder deilgebieden ómvatj die tösse Mofert enne Duutsje grens zeen gelaenge. In 't hujig struimgebied van 't Vlaot bie 't Sweeltje ligk op zoeaget eine maeter deepdje e dón läögske kezele tösse laoge zandj wo ouch geróldj vuurstein dao is. Dit duudj d'rop det hie nag 'ne behuuerlike sterke waterstruim haet geloupe. Óngerzeuk wies inne richting det hie ieëre de Roer haet gestruimp, dae door 't Brook, Ieëselen en 't Groeatbrook gans via St. Joeas nao Brachterbaek struimdje en tösse Brach en Lin, wo noe de Krómbaek ligk, oetmundje inne Maas.[1]
Inne jaore tachetig toet innen einentwintjigsten ieëf is me begós mitte ieëste faas veure ómvörme van 't Sweeltje. De naoljbós woorte oetgedóndj en geleielik ómgevörmp nao 'ne gemingdje bós. Wiejer haet me graaf aangelaag veur 'ne gesjikdje biotoeap te make veure groeate pimpernel ('ne daagroewvogel) en haet me baekherstèl oetgeveurdj bie 't Vlaot dore baek weer te laote meandere.
In 't jaor 2000 woorte de netuurgebiede die in 't bezit wore vanne destiedse gemèndje Amb Mofert verkóch aan 't Limburgs Landjsjap. 't Sweeltje is 'nen druuege bósaanplantj en besteit gooddeils oet naoldjbós van veurnamelik graoven den op stoefduun, dae onnag inkel heirestantje bevatj. Plaatselik greuje jóng roew birke, liesterbaeren en zomereiken innen óngergreuj. Langs 't Vlaot is 't vöchtiger en dao ligke wei- en huilenjer die door gerich mejbehieër versjräöle. 't Graaslandj wuuertj hie extensief gebroek en mer èns op 't jaor gemejdj. Hiedoor óntwikkeltj zich hie lankzemaan 'ne riekdóm aan plantjesaorte (biodiversiteit).
De stoefduunreem worop 't Sweeltje ligk is oete veurlitsten iestied. De zenjetige baom is voorerm en druueg. Daoveur haet me 't gebied neet óntgónne, went de landjboew leverdje hie te min op. Veur wins oete gróndj te haole góng me euver op bósboew.
Toete avifauna behuuere gaelgors en boumpieper, veural langs de bósrandj. Doordet hie väöl graof denne veurkómme, kómmen ouch vogelsaorte veur die zich specialiseren in dennebus, wie de kuifmaes.
Oeastelik, kortbie Postert, haet 't Limburgs Landjsjap onna'n aantaal aan veurmaolige agrarische percelen in 't bezitj, die waere versjräöldj. Dao vindj me sómtieds onna de keuninginnepaasj en oppe groeate pimpernel kump 't maasblawtje veur. Aansloetendj aan 't Sweeltje bevindj zich in 't oeaste de Munningsbós, wo spechte veurkómme. De grens tösse dees twieë netuurgebiede wuuertj gevörmp door 't Vlaot; dae is hie hieël deep ingesnejen inne ómgaeving. De baek vörmp e laefgebied veur alderhenj aan algemènder vèssaorten en amfibieje, wie de broene kwekkert. Wiejerdoor nao 't oeaste langs de baek ligke nag inkel graaslenjer die toet ane begin vannen einentwintjigsten ieëf zeen ómgevörmp van intensief agrarisch landjsjap nao extensief vieëhaje mit versjräölingsbehieër. Dit haet veural veure insektepopulaasje 'ne positieven invlood.
"'t Sweeltje" is ouch de naam veur 't boetezwumbaad det in 't gebied ligk. Dit aop water trèk väöl sjaeldaezen aan.