Zaachte g
- Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
De zaachte g is 'n meneer van 't oetspraeke van de litter <g> en 't litterpaar <ch> in 't Nederlandjs en verwantje streekspraoke die veurnamelik veurkump in 't zuje van Nederlandj en 't oeaste van 't Belsj. De zaachte g contrasteertj mitte hel g die döks wuuertj gezeen es de standerdoetspraok vanne <g> in 't Nederlandjs. In 't naorde en wèste van 't Europees Nederlandjs spraokruum waere de litters <g> en <ch> velair oetgespraoke es [ɣ] en [x] of es 'nen uvulaire fricatief [χ]: de hel g. Väöl naordelike dialekte veuge de stumhöbbendje oetspraoke same mitte stumloeaze oetspraok, mer 't kump ouch veur det luuj tónnag de <g> stumhöbbendj oetspraeke op intervocalische posities. In 't zuje en deiler van 't oeaste van 't Europees Nederlandjs spraokruum kump de zaachte g veur; hie waere <g> en <ch> oetgespraoke es [ɣ̟] en [x̟]. Wiejer ane Duutsje grens wuuertj wiejer nag 'n óngersjied gemaak tösse ich-laut, ach-laut en sómmige vel ouch hauch-laut; dit geldj veurnamelik veur 't Limbörgs.
Oetspraok bewirk
Zoeëwaal de hel g as de zachte g wuurt gevormp door 'n vernauwing van de móndholte die óntsteit door 't umhoeëgbewaege van de tóng wannier de klank wuurt oetgespraoke. 't Verschil is de plaats in de móndholte wao dees vernauwing optraejt: beej 'n zaachte g is det beej 't hel gehiemelte (palatum) en beej de hel g vaerder nao achtere, beej 't weike gehiemelte (velum) of zelfs beej de huug (uvula).
De g wuurt veural richting 't zuudoeëste steids palataler en is dus veural in Zuudoeës-Brabant en Limburg huurbaar anders es de hel g. In de dialekte in 't oeterste zuudoeëste van Limburg is de g zelfs zoeë sterk gepalatiseerd det zeej in 'n j euvergeit. Dit verschiensel is vreej algemein in 't gebeed wao me Ripuarisch sprik, mar inmiddels ouk in de euver de päöl gespraoke Limburgse dialekte.
't Verschilt per waord en per spraeker in wiewied d'r huurbaar verschil is tösse de stumhebbende en de stumloos variant van de zaachte g. De lettercombinatie <ch> guuëf in 't algemein 'ne stumloze klank weer en de <g> 'ne stumhebbende klank, maar door invlood van naoburige klanke (assimilatie) kint de klank ouk dan stumloos waere.
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Verspreiding bewirk
De zaachte g kump veur in Vlaandere. In Wes-Vlaandere klink die meistal wie 'n h, mer kint ouk hel zien. In Nederland wuurt de fricatief oetspraok van de g veural geassocieerd mit de zujelike provincies. Daonaeve kump dees variant ouk veur in de Bommelerwaerd, de Betuwe, 't Riek van Numwaege, 't Land van Maas en Waal, de Zuud-Veluwe, 't zuje van d'n Achterhook en in 't zuudoeëste van de provincie Utrech. Veur Nederland kump dit verspreidingsgebied gooddeils euverein mit de verspreiding van 't katholicisme.
De Zieëwse g wuurt ouk waal ónder de zaachte g geraekend, mer dit is in feite 'n hel en zwake g, die in de buurt van 'n h kump.
Trivia bewirk
In Spanje guuëf 't ouk 'n oetspraokverschil tösse naord en zuud. In 't naorde is de g hel, in 't zuje weik.
Brónne bewirk
- Kooij, Jan, and Marc van Oostendorp. Fonologie: Uitnodiging tot de Klankleer van het Nederlands. Amsterdam University Press, 2003.
- Macfarland, Talke, en Janet Pierrehumbert. "On ich-Laut, ach-Laut and structure preservation." Phonology 8.01 (1991): 171-180.
- Zachter, Oskar, en Nina Griščenko. "HAUCHLAUT-ACHLAUT-ICH LAUT DER HOCHDEUTSCHEN GEGENWARTSSPRACHE IN PHONOLOGISCHER SICHT." Folia Linguistica 5.1-2 (1971): 109-116.