Vrieje wil
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De vrieje wil wuuertj meistes gediffenieerdj es 't vermuge van rationeel-hanjelendje persoeane óm kóntraol oet te ube euver häör daojen en besloete. Veur antjwaord te kónne gaeven oppe vraog of dit vermeuge daodwirkelik besteitj, mót me naogaon waat 't verbandj is tösse vrieheid en oearzakelikheid en deentj 't al dan neet deterministisch karakter vanne netuurwètte te waeren óngerzóch.
De twieë oetgespraoke taengegestèldje posities binne dit debat zeen 't metafysisch libertarisme anen eine kantj, det zaet det 't determinisme fout is en det vrieje wil dus besteitj (of op zie mins meugelik is) en anen angere kantj 't hel determinisme det stèltj det determinisme waal waort is en det vrieje wil dus neet besteitj. Bei posities waere den ouch betrach es incompatibilistische (lestig vereinigbaar) opvattinge. Daotaengeneuver steitj den weer de compatibilistische opvatting die stèltj det determinisme mesjiens waal besteitj, meh det de vrieje wil daomit neet is oetgeslaote. Bei zeen dus compatibel en kónne naeven einanger bestaon.
De vraog nao 't bestaon vanne vrieje wil is 'n klassieke vraog binne de filosofie vanne geis. Breier haet 't ouch theologische, ethische en weitesjappelike implicaties. Op 't gebied vanne religie kan 't beveurbeildj implicere det 'n alvermeugendje godheid gein mach oetuub euvere wil en kuuezes vanne miens. Inne ethiek kan 't beteikene det individue veur häör daoje moraal verantjwuuerdelik kónne waere gehaje. En op weitesjappelik gebied kan 't de vraog inhajen of 't doon en dinke vanne miens aafhèngk van fysieke oearzake, wie ónger anger de wirking van funksjes en mechanisme in 't miensjelik herre.