Geis

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Geleuf i geiste is zieër aud en vink me i vöal literatuur, wie in Ingeland mit 't bekanke verhaal va d'r Canterville Ghost.

't Begrip geis is e begrip oeë bei mieëtstes de essentie van e abstrak begrip weëd bedoeld. 'ne Geis kin 't dinkvermoeëge, de zieël va d'r miensj, of e paranormaal versjiensel beteëkene. 't Idee doa achter is dat inne geis de dieëper kèn hat as 't wirkelige waat zich presenteërt.

Geis in daaglig sjproak

Mieëtstes weëd mit 't begrip geis 't minsjelig dinke en de zeel bedoeld. 't Betrèf dös de immeteriëel versjiningsvorm va d'r minsj. D'r geis kin 't dinkvermoeëge, de drifte of psychologische egesjappe va d'r minsj, de wirkelige essentie van ing gedachte of bedoeling zin (Team spirit) of e filosofische benadering va d'r miensj zin. 't Guëf óch sjpreëkwöad mit 't begrip geis i de Hollendsje en Dütsje sjproak:

• De geest geven ~ Doeëd/kepot goa;
• Het staat me helder voor geest ~ Get nog hieël good herinnere;
• De geest is uit de fles ~ Wen get sjeef geet;

Geis in 't geleuf

De Triniteet (hieëlige drei-eenheed) van 't begrip God in 't christelig geleuf: God d'r Zoon (aan 't Krüts), God d'r Vader, en doa boave d'r Hillige Geis deë as doef versjient.

In 't christelig geleuf is d'r Hillige Geis de indirekte ónsjtoffelige (sjpiritituele) aaweëzigheed (deë zich presenteërt as doef of veurvlemke) God, angesj gezaag: d'r geis va God. De versjiningsvorm va d'r Hillige Geis is e óngerdeel va de hieëlige drei-eenheed mit God d'r Vader, God d'r Zoon (Jezus va Nazareth) en d'r hillige Geis. Dees versjieningsvorm va God is in 't christedóm doa vuur um de minsje óp eëd te herinnere aa de ópsjtanding va Jezus, 't sjuppe (va leëve i d'r minsj óp eëd) en 't bekieëre va minsje tót God.

Geis as ónsjtoffelig weëze

Betrach Paranormaal en spoeak veur de hoofartikele euver dit óngerwerp.

't Guëf óch zieër aw, meh seër e paar tieëntalle joare populeërder concepte uëver inne geis as paranormaal versjinsel. 't Geleuf dat inne minsj inne geis bezit, is zieër aud en bekans uëveral óp d'r eëd bekank mit 'n anger benaming. Geister zint neet ummer minsjelig i de vólksverhale. 't Guëf óch netuurweëzes en boavenetuurlige weëzes, die geë sjtóffelig lichaam bezitte, meh waal dök vuur 't gemak geis of entiteet weëde genumt. I de mieëtste verhale uëver 'ne geis as paranormaal versjinsel, is zoeëne geis 't unsjtóffelig lichaam va 'ne doeëj persuën.

't Begrip geis in de filosofie

I de filosofie weëd mit 't begrip geis de essentie va d'r miensj bedoeld. De vroag: Wat is d'r miensj?, zjwengelt de diskussie aan uëver de eëd va inne miensj. Bekangde dualiste wie de Franzuësisje filosoof René Descartes zage dat d'r miensj besjteet oet twieë dele: namelig t dinke (d'r geis as dinkvermoage en zeel) en de oetgebreidheed ('t meterieële, zichbare va d'r miensj). Vroage die t'r bevestiging vuur dees theorie gesjteld weëde, is 't dinke zelf. Vuur dualiste is 't dinke bewies vuur 't besjtoa va d'r geis es óngerdeel va d'r miensj: Cogito ergo sum (ich dink, dös ich bin).

De filosofie van 't materialisme besjrieëf d'r miensj as lieëg bei gebuëte, dös vólges de materialiste besjteet d'r geë zeel en inne geis. In 't matrialistisch dinkbeeld weëd alles wat me zieët, herlieëd tót 't meterie, in teëgesjtèlling tót 't sjpiritisme. D'r persoeën is dös inkel 't lichaam en alles wat heë krieët.

Geis as begrip i de netuurwetesjap

Me sjpreëk óch i de netuurwetesjap va inne geis went ing bepaalde sjieëkóndige sjtóf durch verhitting of verdamping óntsjteet. D'r geis va ammoniak is beivuurbild salmiak. Dit begrip kunt me truukvinge in de alchemie, oeë bei va loeëd good getrach weëd te make (ooë bei good dan de geis mót zin va loeëd).

Zuug óch

• Zieël, de combinatie tusje d'r geis en 't leëvende lichaam van e individu óp d'r eëd.

Referenties

Dit attikel is gebeseërd óp de corresponderende pazjena óp de Nederlangse Wikipedia, en vuur e deel óp de pazjenas uëver materialisme en uëver 't begrip 'cogito ergo sum'.