Theophrastos

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Theophrastos (Eresos, Lesbos, 370 v. Chr. - Athene, 287 v. Chr.) is 'ne filosoof en d'r groeëtste plaantkundige van de Aodheed. Es Tyrtamos gebaore, neumde z'ne lieraar Aristoteles 'm Theophrastos umwille van z'n goddeleke meneer va kalle in 't openbaar of z'ne goddeleke sjtijl.

Theophrastos waor ursj lieërling va Plato, later van Aristoteles. In 323 is e hoofd van 't Lyceum es opvolger van Aristoteles bis vlak väör z'ne doeëd. Theophrastos how ging keender en is och neet getrowd gewes. Och haat e gene directe opvolger aa-gewaeze.

De Peripatetische Sjoeël

In 't Lyceum sjtong 'n kapel väör de muze en d'r waor 'ne groeëte tuin umheen, mit waandelgaank, tuinhuuskes en aal. In dizze waandelgaank of peripatos waoërd college gehaowe en de sjoeël hat daoaan d'r naam de 'peripatetische sjoeël' te daanke.

Werke van Theophrastos

Historia plantarum, 1549

'n Lang lies va 220 titels is uvvergelieverd mae d'r zeunt mer 9 beuk Plaantkunde en zes beuk Uvver de oeërzaak van de plaante en 't beukske Karaktersjetse bewaard blaeve. Diogenes Laërtios sjreef de 'antieke' biografie van Theophrastos.

De Karaktersjetse

De daartig karaktersjetse zeunt in z'n gehieël bewaard blaeve. 't Zeunt treffende typeringe va sjtadsgenote. Theophrastos neumde hun eegenaardighede 'karakters', in breejer betekenis 'sjtaempel', en waor daomit d'r ursjte dae 't waoërd karakter haat toegepas op de minsjeleke zieël. Aristoteles sjrieft in 't algeming uvver däögde en oondäögde in z'ne Ethika en laet och norme aa. Theophratos besjrieft ieëder psychologiserend d'r gewoeëne miensj en lut d'r laezer eeges oetmake wat e d'r van vindt of oeë e zich in herkint. Karaktersjetse vilt boete alle Griekse genres. 't Waerk haat ging väörgangers, waal väöl naovolgers. D'r invloed in os daag bliekt oet Der Ohrenzeuge, Fünfzig Charaktere van Elias Canetti (1983) oeëmit Theophrastos 'ne waardige naovolger kriet. Kees van Kooten vertaalde in 2006 'n verzameling humoristische kortverhaole, oeë-oonder d'r karaktersjets D'r opsjupper va Theophrastos.

In 'n alledaags taalgebroek sjtilt Theophrastos in Karaktersjetse miensjeleke eegenaardighede mit väöl humor an de kaak. E geet op de volgende meneer te waerk: e begint mit 'n definitie en geet da te waerk esof e de symptome van 'n kraenkde besjrieft. E compleet miensjbeeld wert daomit neet gegaeve mae waal een laeëvendige sjildering, zoonder enige moralistische pretaentie.

E väörbeeld vertaalt däör Bep Mergelsberg:

D'r regaent.

Regentementaliteet kan me zieë es de versjlaving um d'r baas te zieë um raejene va mach en gewin. Zo'n autoritair figuur is ieëmes van d'r vólgende sjlaag: es de vólksvergadering vergadert uvver de keus van ordebewaarders die d'r organisator motte assistere bie de processie, da traejt-e nao väör en miengt dat die functionarisse blanco volmach motte ha...en inge is genog... ...Vanzelfsjpraeëkend liegke de volgende regentekrete 'm in d'r moond besjtorve: ...vaeër of zie besjture de sjtad - 'n aander keus haat 't neet...