[[Image:Lightmatter chimp.jpg|right|thumb|Gewoene sjimpansee, speulend mèt e stök pepeerpepier]]
De '''Gewoene sjimpansee''' (''Pan troglodytes'') is 'ne hoegoontwikkelden [[ape|aap]] oet de [[femilie (biologie)|femilie]] [[Minsape]], dee in Middel-[[Afrika]] veurkump, en dèks zoonder mie ''[[sjimpansee]]'' geneump weurt; in dees encyclopedie weurt mèt deen term evels nao alalle dierebieste vaan 't geslechgeslach ''Pan'' verweze, dus ouch nao de [[bonobo]]. Zien leefumgeving zien oorwaudeoerwoude en natternate savannes; door oontbossing en bejagingbejaoging is hun leefgebeed de aofgeloupe decennia stèrk trökgeloupe.
==Fysieke kinmèrke==
De gewoene sjimpansee weegwaog gemeinlik tösse de 40 en 70 kg; de mennekes weure zwoerder en veural lengerlanger es de vruiwkes: ze halehole 160 cm tegeneuver 130 cm bij de vruiwkes. Ze zien väöl stèrker es minselui, en höbbe, zjus wie al aander Ape behaveboete de [[mins]], gliekwierdeggeliekweerdege henhan en vuveu, zoetot ze mèt veer lidmateledemate al kinne pakke. Ze höbbe 'nen draagtied vaan 8 maond en weure mèt oongevier tien jaor volwasse; hun levesverwachting is oongevieroongeveer 50 jaor, tien jaor meenderminder es me eins veur gezoonde lui rekende. Allewel tot de bieste veural fruutfruit en blajer ete zien ze neet gaans vegetarisch: Ouchouch [[insekte]] (wie [[termiete]]) en klein gewèrvelde dierebieste stoon op 't menu. Soms goon ze same op jach.
De gene vaan 'ne gewoene sjimpansee koume veur e hiel groet deil euverein mèt die vaan de mins (ongeveer 96% geliek); zoeväöl tot sommegsommige biologe gemeind höbbe tot de sjimpanseessjimpansee in 't zelfde geslechgeslach es de minsemins eingedeild móstemós weure ("''Homo troglodytes''" en "''Homo paniscus''" zouw me daan kriege). 't veurnaomsteVeurnaomste versjèl is tot minsede mins ei paar [[chromosome]] missemis datwat de ander minsape wel höbbe (23 bij de mins tegeneuver 24 bij de sjimpansees dösdus); veur de rès zien de versjèlle hendegerg klein. Gemiddeld versjèlt 'ne gewoene sjimpansesjimpansee genetisch tien kier zoeväöl vaan 'ne mins es twie willekäöregwillekäörige minselui oonderein.
==Sociaal verhajdinge==
Gewoene sjampansees zien georganiseerd in gemeinsjappe vaan inkel tientalle dierebieste, meh bringe väöl tied mètein door in kleiner gropegróppe. Ze kinne zoewel in boumebuim es euver de groongroond good veurbewegeveurtbewege en zien op bei plaotse oongevieroongeveer eveväöl te veendevinde. Mennekes en vruiwkes kinne eder hun eige organisatie, meh in principe zien de diere patriarchaal (aanders es bij de [[bonobo]]'s). Sjimpansees make gein laangdoregelangdurege relaties wie de mins dat deit.
