Nationaolsocialisme: Versjèl tösje versies

't '''Nationaolsocialisme''' ([[Duits]]: '''Nationalsozialismus'''), aofgekort '''nazisme''', is 'n radikaolradicaol [[antisemitisme|antisemitische]], [[nationalisme|nationalistische]], [[racisme|racistische]], [[sociaoldarwinisme|sociaoldarwinistische]], anti-[[communisme|communistische]], anti-[[liberalisme|liberaole]] en anti-[[democratie|democratische]] [[ideologie]].

'ne Volgeling vaan 't nationaolsocialisme weurt in prinsiepprinciep 'ne nationaolsocialis geneump, mer in de praktiek sprik me meistes vaan 'ne '''nazi'''. 'ne Volgeling dee allewijl nog ummertouw 't nationaolsocialisme volg weurt 'ne '''neonazi''' geneump.

Allewel 't nationaolsocialisme deil is vaan 't [[fascisme]], is neet eder fascisitische ideologie per se nationaolsocialistisch. Zoe waor 't Italiaons fascisme oonder [[Mussolini]] neet antisemitisch bistot Nazi-Duitsland groete invloojinvlood kroog op de Italiaonse polletiek. Ouch 't Spaons fascisme distantieerde ziech vaan antisemitisme. Aander ideologieë die dèks es fascistisch weure bestömpeld, wie 't [[Peronismeperonisme]] in [[Argentinië]], waore expliciet contratege geïnstitutionaliseerd [[Apartheid]] gekierd ('t in [[wèt]] verwèrkde idee tot ein [[etniciteit]] mie rechde heet es 'n aander [[etniciteit]]).

't Nationaolsocialisme heet de naom "socialisme" in häöre naom staonstoon; toch weurt de ideologie in de [[polletieke weitesjappe]] bekans noets es [[socialisme]] bestömpeld. Wijers weurt nationaolsocialisme oondaanks häöre naom bekans altied es extreem[[rechs]] besjojd, neet es [[links]]. Hitler zelf nömdeneumde 't nationaolsocialisme "links noch rechs", mer 'n ideologie vaan "puur eleminte oet bei kampe".

De discussie umtrint de nature vaan 't nationaolsocialisme is ingewikkeld. In prinsiepprinciep heet 't nationaolsocialisme 'n positief hawwing nao 't [[kapitalisme]] touw, in tegendeil tot väöl linkse (en veural radikaol radicaol-linkse) beweginge: 't gans en al verwerpe vaan de [[merret]] weurt es communistisch gezien en, es gevolg daovaan, door de Nazisnazi's bestömpeld es e [[komplot]] vaan 't "internationaol [[Joededom]]". Daoneve is 't 'ne groete veurstenderveurstäönder vaan etnisch-[[nationalisme]], get wat door praktisch alleväöl linkse beweginge weurt verworpe.

Tegeliekertied steit 't nationaolsocialisme ouch vijandeg tegeneuver de rechs-[[libertarisme|libertaire]] veurstendersveurstäönders vaan d'n oongerepde vrije [[merret]] en benaodrök 't nationaolsocialisme, zjus wie 't [[communism]], tot me oet motmoot gaon vaan 't [[totalitarisme|totalitair]] prinsiepprinciep tot de [[Staotstaot]] vat heet op alle aspekte vaan 't daogeleks leve.

De ideologie heet zienhäör wortelswortele in de [[etniciteit|etnisch]]-nationalistische beweging vaan de [[Groet-Duitse riechting]], ofwel ''Großdeutsche Lösung'', die roond 't begin vaan de 1880'er jaore de etnisch-[[Duits]]e staotsvereineging vaan 't [[Duitse Riek]] en [[Oosteriek-Hongarije]] eiste. Vaanaof [[1919]], nao d'n [[Ierste Wereldoorlog]], begos 't Groet-Duits nationalisme ziech te oontwikkele tot 'n groete polletieke beweging in alle Duitstaolege regio's vaan [[Europa]]: vaan de [[Elzas]] bis [[Danzig]] en vaan [[Eupen]] bis [[Praog]]. Ouch regio's die es [[Nederduits]] woorte bestömpeld, wie 't groetse gedeilte vaan de [[Limbörg]]e, had oonzienleke Groetduitse beweginge.

't UmgaonUmgoon mèt 't nazi-verleie heet 'ne gigantische invlood gehad op [[Duitsland]] in 't specifiek en [[Europa]] in 't algemein. Nazi-propaganda, 't gebruuk vaan symbole oet deen tied en polletieke activiteit in nationaolsocialistische zin zien sinds [[1945]] verbooje in [[Duitsland]] en [[Oosteriek]], en sinds 'n aontal jaore daonao ouch in de meiste aander Europees len, wie [[Nederland]] en [[Belsj]]. 't Nao-oorlogs persesperces um Europa vaan häörzien fascistische en nazistische symbole te oontdoen, weurt de [[denazificatie]] vaan Europa geneump. Sinds de zesteger jaore weurt ouch e debat geveurd euver de vraog boerum de nationaolsocialiste de mach kóste griepe in 1933. Veurstäönders van de [[Sonderweg]]these geluive tot Duitsland 'n aafwiekende oontwikkeling heet gehad nao de modern parlementair democratie heet gehad. Dit zouw dus de oerzaak zien gewees veur de opkoms van 't nationaolsocialisme, 't oontstoon vaan d'n Twiede Wereldoorlog en d'n [[Holocaus]].