Azteke: Versjèl tösje versies

Aavankelig woare de Azteekse soldate ónger dienst va de sjtadsjtate deë óntsjtónge no de val va 't riek va de [[Tolteke]], de veurige wiechtige maachhöbber i g'n sjtreek. I ge sjpieër Middelieëwe (1372-1427) woare de Azteke vazalle va de [[Tepaneke|Tepaneekse]] keuning Tezozomoc. Noa de doeëd va dees leider, koam Maxtla aa de mach, deë inne zieër hadhankige leider woar. Um de mach oet te breie, beleëgerde de Azteke de Tepaneekse hoofsjtad Azcapotzalco. Noa hóngert daag kapitulieëde de Tepaneke, oeë-noa Maxtla woeëd gevange en geöffed. G'n TepankeekseTepaneekse sjtad Tacoplan, voegde zich mit Tenochtitlan en Texcoco beieen tót 'n triple alliantie: 't Azteekse riek. Ónger keuning [[Montezuma I]] (1440-1469) woeëde deler veruiverd va d'r [[Sjtille Oceaan|Pacifiek]] bis aa g'ne [[Golf van Mexico|Gólf va Mexico]]. [[Axayacatl]] (1469-1481) veruiverde Tenochtitlan zing zöstersjtad Tlatelolco, en óngerwieëp de [[Huaxalteke]]. [[Ahuitzotl]] (1486-1502) woar 't mieës succesvól. Heë verdubbelde de umvang va ge riek, oeë-mieë 't zich dan oetsjtrikde bis [[Guatemala]].

D'r inval va d'r Sjpaanse conquistadores, beteëkende 't eng va d'r Azteekse besjeving en höar riek. Vólges Azteekse uëverlevering woeëd dit al i 1519 vuursjpeld, twieë joare vuur de óngerwerping. Vólges de legende zów óch de god [[Quetzalcoatl]] va'noet 't oeëste 't riek koame ópeise. Um e god perbere tevreë te sjtelle, woeëde e groeëter aatal minsje geöffed, waat zörgte vuur ópsjtank i 't riek en höar direkte umgeëving. Aavankelig twiefelde de Azteke aa d'r óntdekkingsrieziger Cortez, oeë-va gedaach woeëd dat heë allich d'r god Quetzalcoatl kan zeen. Quetzalcoatl han namelig wie Cortez e blank gezich en inne gelben baard. Óch woare de Azteke en 't vólk ónger d'r indrök va de sjipper, peërd en woapetoeg va de Sjpanjaarde. Keuning Mohtecuhzuma II, besjleet doa óp de Sjpanjaarde gesjenke 't geëve i d'r vörm va good en juwele. Óngerwiel zóg heë teënge de Sjpanjaarde dat zeë beëter neet noa de Azteekse hoofsjtad Tenochtitlan kónge goa. Dees besjeid woeëd genigeerd. óch viejande va de Azteke, wie de [[Tlaxcalteke]] deende zich a de Sjpanjaarde en goave dön wiechtige militaire infermasie en vóchtvóch oetintelig aa Sjpaanse zieë i d'r krieëg oetbruëk noa de Sjpaanse ruëftóchte. Zoeë vónke Sjpaanse óntdekkingsriezigesj good en juwele aachter inne dichgemetselde muur. Twieë Azteekse bewakesj duëdduëde doa óp de Sjpanjaarde. Cortez besjloat noadeen de Azteekse keuning te giezele, meh Mohtecuhzuma II koam i e gevech um 't leëve, noadat de Sjpanjaarde Azteekse ceremonieë perbeerde te versjtuëre, weil zeë durch de kattelige Sjpanjaarde as heides woeëd gezeen. I reaksie hei-óp verjeegde Azteekse legers de Sjpaanse conquistadores. Sjpieër koam Cortez truuk mit e 150.000 tróppe tellende leger, dat groeëtedeels besjtóng oet viejandelige legers va de Azteke. Dit riselteerde i e bloodbad. Noa de krieëgshankeling woeëd de leste hoeëge Azteekse ambtenaar [[Cuauhtemoc]] durch de Sjpanjaarde ópgehange. Kót d'r noa woeëd 't Azteekse gebeed óngerdeel va de Sjpaanse kolonie [[Nuuj-Sjpanje|Nüj-Sjpaanje]].