Modernen Tied: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Tekslien 4:
Zoewie de benaoming al zal implicere, is de “Modernisering vaan Europa” teikenentere veur dizzen tied. 't Goof hei 'n [[politiek|polletieke]], [[sociologie|socio-]][[economie|ikkenomische]] en [[cultuur|culturele]] transformatie vaan Europa en de [[Westerse Wereld]] (in deen tied de door de blaanke behojde Europese [[kolonie]]s en ex-kolonies). De percessie vaan dees modernisering is veural te zien in polletieke [[ideologie]] en [[weitesjap|weitesjappeleke kènnes]]. Aon de eine kant kin me stèlle tot modernisatie ideologieje en [[sociologie|socio-]] en [[biosjemie|biomedische]] weitesjap heet geproduceerd en aon de aandere kant kin me zègke tot ideologieje en socio- en biomedische weitesjap modernisatie heet geïnterpreteerd en evalueerd.
==Inleiing==
De oontouvering vaan de [[maotsjappie]] steit centraol in de modernisering vaan Europa en woort ind 19e iew good verweurd door [[Nietzsche]]s ''Doed vaan God'', aofgeleid vaan ziene bekinde quote: ''Gott ist tod!'' (''God is doed!'').
Regel 29 ⟶ 31:
Dees faktore verzwaakte 't Ancient Régime allein meh mie en zörgde oetindelek veur de polletieke ooncontentegheid in Europa en [[Noord-Amerika]] en zörgde oetindelek veur de Franse Rivvelutie en de Amerikaanse Rivvelutie, boevaan de ein rizzelteerde in chronologisch 'n constitutioneel monarchie, 'n rippebliek, 'n monarchie oonder [[Napoleon]] (evels dizze kier oonder 't möm vaan 't volk in plaots vaan de in 't Ancient Régime gebrukeleke Wil vaan God), en oetindelek weur 'n rippebliek. De aander rizzelteerde in de oppe [[democratie]] gebasseerde [[Vereinegde Staote vaan Amerika]]. Tot Fraankriek metein democratiseerde is dus 'n mythe. Wie zjus gezach betröffenterende 't nui régime vaan Napoleon, waor evels 'n groete veraandering in beij len (en gauw in gans Europa) tot vaanaof noe 't volk neet mie zaw tollerere tot 'ne leijer totalitair waor, 'n klein gróp representierde en gei geveul vaan 'n gooj relatie aongoof mèt de bevolking. Heer moos symbolisere tot heer door de wil vaan 't volk regierde, of dit noe democratisch waor of neet, dat waor wel de insteek in gans Europa vaanaof de Modernen Tied.
D'n Duutsen historicus [[Hans-Ulrich Wehler]] kraog in zie ''Modernisierung und Geschichte'' ([[Göttingen]], [[1975]]) bekèndegheid mèt 'n globale en klaore, evels gesömplificierde, tabel vaan modernisiering: de transformatie vaan 'n traditionele nao 'n moderne société.
== Brónne ==▼
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Moderneziering vaan d'Europese société
|-
! Subjek !! Traditionele société !! Moderne société
|-
| Graod vaan alphabetisatie || Lieg || Hoeg
|-
| Métierranzjering || Sömpel || Versjèllend
|-
| Métiermobiliteit || Lieg || Hoeg
|-
| Kemunikatie || Persoenelek || Media
|-
| Konflik || Ope, oontvriechtend, violent || Geïnstitutionaliseerd, buutgeriech
|-
| Ikkenomie || Agrarisch || Industireel
|-
| Inkoumniveau || Lieg, mèt groete versjèlle || Hoeg; niveaugrens minder klaor
|-
| Femilie || Extentiëel femilie (“wie mie, wie beter”, kwantitatief) || Nuclair femilie (stabiel, mie geïsoleerd, kwalitatief)
|-
| Functies || diffuus | specialiseerd
|-
| Levesverwachting || Hoeg | Lieg
|-
| Mobiliteit || Lieg | Hoeg
|-
| Niveau vaan organisering || Lieg; informeel | Hoeg; formeel
|-
| Polletieke force || Lokaal; persoenelek | Gecentraolizeerd, nationaal, institutioneel; oonpersoenelek
|-
| Polletieke participatie || Lieg | Hoeg
|-
| Prodöktiviteit || Lieg | Hoeg
|-
| Relizjie || Dogmatiek; staotscontrol | Sécularisatie; indiviueel, privé
|-
| Sociaal control || Direk; persoenelek | Indirek; bureaucratisch
|-
| Sociaal differentiatie || Lieg | Hoeg
|-
| Straotificatie || Estates (Edel, Kèrk, Börgerij) | Klasse (gein klaore grèns te trèkke en per regio weer aanders
|-
| Technolozjie || Sömpel | Complex
|-
| Locative populatie || Laand (in Limbörg en umgeving: veural 't Heuvelland, Veurstreek en Rienland, mèt de steij veural es oontmóttingsplaotse um te handele tösse boere) | Stad (in Limbörg en umgeving: iers veural Liège en Kölle, later ouch Heerle en 't Roergebeed, pas bij inleiing vaan de Mestreechter Universiteit en de Hesselse Universiteit – beij pas nao de oorlog - ouch Mestreech en Hessel)
|-
| Weerdes || Particularistisch | Universalistisch
|}
Me kin hei evels väöl kritisch euver zègke. Alleriers gief 't hei 'n klaor grens tösse traditioneel en modern, wijl 't dat eigelek noets heet gegeve. Sommege regio's in Europa zien zelfs nog altied op väöl pönte traditioneel (zelfs in [[Nederland]] en [[Belsj]], boe bepaolde [[protestantisme|protestante]] regio's in [[Zieland]] en zekere [[Wallonië|Waolse]] dörpe mèt [[katholiek]] isolemènt emper gemoderniseerd zien en wèlle weure). Daobij kump ouch nog tot 't gaaroet gein klaore stap in Europese historie heet gegeve vaan traditioneel Europa nao modern Europa. 't Góng stepke veur stepke, regio veur regio. 'n Twiede kritiekpönt dat me zaw kinne stèlle is 't weerdesoerdeil wat gegeve weurt; d'r weurt gewèrk nao 'n [[Cause Finalis]]. 't Gief hei weineg objektiefs, Wehler is bekans nörges positief euver de traditioneel société; get wat allewijl ummertouw mie wel weurt gedaon in de studie vaan historie.
[[File:Disparates 13.jpg|thumb|''Modo de volar'' (umtrint 1816-23) vaan de [[Spanje|Spaonse]] sjilder [[Francisco de Goya]] is e good veurbeeld veur de twijfel die 't goof euver modernisatie. Aon de eine kant nömme väöl lui dit sjilderij 'n oeuvre aon modernisatie: me is indelek zoe wiet um te vlege, rationeel genóg um natuur te euvermeestere. Evels lieket ouch ederein gevange in zien eige wereld en kin me mekaar neet zeen umtot ze störmben drage. 't Idee is tot de mins iers moderniseerde um te oontsnappe oet de kouw vaan netuur, evels allewijl obbenuits in 'n kouw zit. Dizze kier door de mins zelfgemaak.]]
Modernisatie waor veur väöl lui, wie [[Immanuel Kant]], 'n belaofde. Veur aander lui waor 't evels 'ne vlook: d'n doed vaan traditie. [[Karl Marx]] had 't euver de allewijl société, die gebasseerd is oppe harteloeze zelfinteres vaan de riekere ([[kapitalisme]]). Veur [[Sigmund Freud]] stoond de allewijl société veur de repressie vaan alle spontane verlanges en passies. [[Max Weber]] zoog zienen tied es de rationalisatie vaan de société en 't rizzeltaot vaan de ''Iezere Kouw'': imperatieve vaan instrumintaol efficientie en de gevaangenis vaan bureaucratische regulaties en procedure. Dees drei bekinde dinkers waore allemaol deil vaan de ''Frankfurter Sjaol vaan Oonderzeuk'' en hadde groete invlooj op 't ''Iezere Kouw Dinke'', alledrei op hun eige meneer. [[Michel Foucault]], 'ne nuieren dinker, góng hei wijer op in door te zègke tot d'n individueel subjek, en daomèt benaodeild, woort vaan discipline en normalisatie vaan de rationaliserende maotsjappij. De liberatie contra d'n dwaank steit centraol es de groete paradox vaan mondernisatie en kin weure vergeleke mèt de paradox vaan d'n [[Aajdgrieks]]en [[tragedie]] contra 't [[rationalisme]] in de [[ethiek]].
Christendóm had väöl force verlore door de séculairisatie vaan relizjie en de seperatie vaan Kèrk en Staot. Christendom waor veur de lui e klaor model veur moraal, sociaal order die waor gegeve door God en ieweg waor. Karl Marx en [[Friedrich Engels]] sjreve neet veur niks in hu ''Communistisch Manifesto'' ([[1848]]): ''Alle gefixde, vasgevrore relatie zien eweg gebonzjoerd.'' Nao de val vaan relizjie goof 't chaos in Europa en zekere oontuivering vaan de lui; me mos weer nui meininge geve aon 't leve. Dit deet me veural door middel vaan [[sociologie]] en [[ideologie]].
=== Ries vaan Sociologie ===
D'idee tot société subjek veur weitesjap kin zien is gans nui en woort pas in de 19e iew oontwikkeld oonder de, nog ummertouw te gebruke, benaoming: sociologie. Mer zelfs 't konsep vaan société is gaar neet zoe nui es väöl lui zawwe dinke. 't Konsep goof 't pas in de 17e iew en had polletiek origin.
In de traditionele wereld goof 't 'n klein, regierende éliet en 'n argarische gigantische miederheid, geïssoleerd in klein komunes. Nao de [[Middeliewe]] begoste de [[aristocratie|aristokrate]] ziech presentierde es degein die simulaire, culturele menere höbbe. Dit klein gröpke nömde ziechzelf de Société, de res veel dao neet oonder. Dit is op force vaan väöl historici 't begin vaan modern civilisatie. De staot greuide in zien monopolie vaan de force, sociaal en polletiek relaties tösse lui greuide heidoor, mer ouch 'n zekere fundering veur nog altied bestaonde Europese menere vaan gedraag en leve en de introductie vaan e zeker geveul veur sjeemde. Dees force kaom vaan de hoegere klasse (in de Renaissance nog veural aristocratie, vaanaof de Opklaoreng ouch ummertouw dèkser de Bourgiousie). En dees force zaw door de decennia heer laankzaom aon ouch 'ne ról gaon späöle in de greuiende middelklasse. Naomaote zoewel dees force es de middelklasse zelfs greuiende waore, begos dees force ouch invlooj oet te oefene op de liegereklasse. Door dees gigantische veraandering vaan de balance in société, dreigde d'r vraoge nao bove te koume die in de Middeliewe nog leke te zien beantwoord:
* ''Wie vörmdet geer 'n sociaol orde?'' – Me góng vaan de communité (dee traditioneel, lokaol, gefixd, collectief, oonvrijwèlleg, hierarchiek en persoenlek -zelf vis-á-vis- in netuur waor) nao de societé (die modern, vrijwèlleg, nationaal, veraanderend, oonaofhenkelek, élitair, altied-veraanderend en oonpersoenelek in natuur waor). Väöl lui begoste ziech aof te vraoge of 't wel meugelek waor in dees modern societé 'n stabiel sociaol orde te sjöppe.
* ''Wie vörmdet geer sociaol veraanderinge?'' - Me begos ziech te beseffe tot veraandering neet (per se) de Wèl vaan God is. Boeveur oontstaon d'r daan toch transformeringe? Wat zien de rizzeltaote daovaan? En is dit gerilleteerd mèt 't perbleem vaan sociaol orde, en es jao, wie daan?
* ''Wie vörmdet geer sociaol inégaliteit?'' - In de traditioneel societé goof 't ouch inégaliteit, mer die waor gefix in euverziechteleke gróppe, posities en hierarchieje. De dinkers oet de Opklaoreng zègke daan ouch groetsdeils tot de mins veraanderde vaan 'nen ''homo hierarchicus'' nao d'n ''homo aequalis''. Neettemin goof 't weer nui versjèlle, dèks väöl minder euverziechtelek, en in väöl steij zelfs extremer es in de traditioneel wereld, in de Modernen Tied. Wat is 't mechanisme hei achter? Waor dit te veurkoume? Is dit d'r oet te kriege? (Gief 't 'n solutie?)
Dinkers wie [[Alexis de Tocqueville]], [[Claude-Henri de Rouvroy|Saint-Simon]], [[Herbert Spencer]] en [[Auguste Comte]] perbeerde allemaol op 'n aander meneer dees vraoge te beantwoorde. Evels waore dees antwoorde emper weitesjappelek te neume in de allewijl diffenitie vaan 't woord. Sociologie goof 't nog neet in Europa. Hun theorieje waore 'n misjmasj vaan historie, ideologie, ikkenomie en polletieke weerdes. Sociologie es apaarte discipline woort pas geïntroduceerd door Weber en [[Émile Durkheim]]. Ideologie woort evels wel al gezeen es serieus weitesjap.
Zoe zach [[Antoine Destult de Tracy]]: ''Me mót 'n ideologisch methood make veur analyse. Hei maak me 't versjèl tösse riechteg en fout en oetindelek 'n société op de fundering vaan wirkeleke ideeje.'' Tot ideologie geliek stoond aon objektieve, weitesjappeleke kènnis woort mesjiens door de mierderheid geaccepteerd mer toen al goof 't ouch kritiek vaan bekinde lui. [[Napoleon]] nömde ideologie de fundering vaan gans en al dat duvels is; de fundering vaan euvergerationaliseerde, door constitie geconstructureerde wètte, in plaots vaan reigels gebasseerd op 't humaon hart, wirkelek geëxpiriënteerd oppe wirkelekheid en gebasseerd op historische kènnis. Marx neumde ideologie 't gedeild wereldbeeld vaan de hoegere klasse um te aander klasses te euvermeistere. De liegere klasse veurlege tot kapitalisme realiteit is, netuurleke reigels. Dat dewijl op force vaan Marx kaptialisme allein d'r waor in Europa um de liegere klasse stil te hawwe.
=== Inleiing ===
* Aron, Raymond (1977-1979). ''Main currents in sociological thought. 1. Montesquieu, Comte, Marx, Tocqueville. The sociologists and the revolution of 1848. 2. Durkheim, Pareto, Weber.'' Harmondsworth etc.: Penguin Books.
| |||