Wienesraos: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Tekslien 2:
't '''Wienesraos''' (oetsjpraoëk: Wiënesraoës) is 't dialek dat ze kalle in [[Wienesrao|Wiënesraoë (Raoë)]], [[Laor]], [[G'n Vink]], [[Brómmele (Wienesrao)|Brómmele]], [[Muëleveld]] en [[Zjwier]]. De inwuënesj va dees gehuchte ginge en gunt ummer naoë g'n sjoeël i Raoë.
Gesjreëve volges de [[Veldeke-Limburg]]-sjpelling 2003
==Kènmerke==
Wat 't dialek betref heët
De vuurnaamste kènmerke van alle Limburgse dialekte mèt [[Zjwier]]se vuurbeëlde:
*'''1 groëte variatie aan klinke(r)sj'''
wieës (wijs=slim) - wieës (wijs=melodie)
▲* 2 '''de oppositie: sjleëptoeën sjtoeëttoeën'''
*''' 3 de zachte 'g':'''
die wuurt aoch in Vlaandere en Brabant gebruuk.
nacht> nach, nachte; zach, zachter; leech> leechte <br>▼
▲* '''4 t-deletie:'''
▲nacht> nach, nachte; zach, zachter; leech> leechte
zeven> ziëve; dromen> druime, wonen (woëne), druimenteëre; lachen, lache, lachenteëre
* 5 '''drie woerdgesjlachte''':
mannelijk: d'r fiets (eine fiets; miene fiets; deë fiets)<br>
vrouwelijk: taofel (ein taoëfel; mien taoëfel; dien taoëfel) <br>
onzijdig: water (e water; mie water; 't, dat water) <br>
* 6 '''umlaut en ablaut''' bie bep. werkwuurd, mieëvoudsvörming en verkleinwuurd: <br>▼
eëte-aoëte; geëve- gaoëve, grave-graoëve <br>▼
▲* 6 '''umlaut en ablaut''' bie bep. werkwuurd, mieëvoudsvörming en verkleinwuurd:
sjaoëp: sjäöëp, sjäöëpke; pot: pöt, pötteke <br>▼
▲eëte-aoëte; geëve- gaoëve, grave-graoëve
▲sjaoëp: sjäöëp, sjäöëpke; pot: pöt, pötteke
tas-tesj, appel-eppelke, jóng-junke
* 7 '''assimilatie'''
* 8 '''wederkerend voornaamwoord'''
Wils doe mich dat haoële;
höbs doe mich de taoëfel gedèk?
Ze höbbe zich oeëtgesjolle.
* 9 '''verandering van de sch in sj'''
school- sjoeël; schaats- sjaats; schat- sjat
* 10 '''sj aan 't begin en eind van 'n woerd'''
straat- sjtraoët; stro- sjtruuë; slapen- sjlaoëpe; smeren-sjmeëre; stoten- sjtoëte; snaren- sjnaoëre <br>
fles-flesj; as-esj; bos-bösj, was-wesj, tas-tesj * 11 '''De wuurd ich, mich, dich, ouch'''
(Nederlands: ik, mij, jij en ook)
* 12 ''''t gerundum op -enteëre of -teëre''' (allein in [[Nederlands Limburg|Zuud-Limburg]]). Dit is 'n zelfsjtendige verbaoëge vörm van de onbepaalde wies van 'n wèrkwoerd, dat 'n 'handeling' aageuf. Loupenteëre, varenteëre, kiekenteëre, zingenteëre, fietsenteére, roukenteëre, sjpiëlenteëre.▼
▲12 ''''t gerundum op -enteëre of -teëre''' (allein in [[Nederlands Limburg|Zuud-Limburg]]). Dit is 'n zelfsjtendige verbaoëge vörm van de onbepaalde wies van 'n wèrkwoerd, dat 'n 'handeling' aageuf. Loupenteëre, varenteëre, kiekenteëre, zingenteëre, fietsenteére, roukenteëre, sjpiëlenteëre.
==Wat opvèlt==
(kènmerkend vuur de dialekte oeëstelik van de lien verticaal langs Klumme)
* '''Lidwoerd d'r'''
Vuur mannelik zelfsjtendige naamwuurd (en ouch mannename) wuurt uëver 't algemein d'r gesjreëve:
d'r weëg; d'r fiets, d'r wage, d'r auto, d'r Piëter
▲* '''R-sjoew'''
Bie sómmige wuurd weë(r)t de r weggelaoëte es 'n s, t of st volg:.zjwa(r)t, ieë(r)sjte, gaa(r)d, woeë(r)sj, weë(r)t (wordt), eë(r)d (aarde), peëd (paard).
heëm
* '''Naoësjleëg'''
Hieël opvallend in 't dialek van hie en nao 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroeëk van naoësjleëg in d 'r oeëtsjpraoëk va bepaoëlde wuurd mèt lang klinkersj.
Zoëne naoësjlaag wuurt genotieërd mèt ein trema op de ë. Vuur 'n r hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te weëre umdat ze (bie sómmige sjleëptoeënwuurd) vazelf in d'r oetsjpraoëk te huëre is. (verkierd (verkeerd), duur (deur), vuur (voor)
==
* '''eë ''' (ee-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp ouch eë)
beëk (beek); heë (hij); deë (die); eë(r)d (aarde) ; heëm (heem); weë(r)d (waarde); beënde (beemden); vleëgel (vlegel, stout kind); zjweëgel (lucifer); peëd (paard); leëm (leim, grond,aarde); peëdje (paadje); meëdje (meisje); reëge (regen); foeteleer (bedrieger); hoddeleer (klungelaar); leëg (leeg); vreëte (vreten); reëkel (haas, kwajongen); sjeël (scheel); leëze (lezern); keël (kerel; keel); zeëg (zaag); sjeël (scheel); teënge (tegen); weëte (weten); reëge (regen); neë (nee); neëve (naast);
* '''ieë''': (ie-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp ië)
kieës (kaas); ierlek (eerlijk); wiënig (weinig); wieërt (vijver); niëtel (brandnetel); kieësj (kers); kriëmer (kramer); liëlik (lelijk);
hiëring (haring); liëre (leren); iëker (iedere); tieën (tien); tiëne (tenen); twieë (twee); kiëke (kijken); sjtiëgel (stegel, draaihek); ziëker (zeker); bieë (bij); mieë (meer); mieën (mijn); dieën (jouw); hiëmel (hemel); sjnieë (sneeuw); sjieëm (schaduw); sjier (schaar); wienieë (wanneer); zieël (ziel); ziëve (zeven)
* '''oeë''': (oe-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp oë)
broeëd (brood); doeëd (dood); doeës (doos); groeët-groëter (groot, groter); sjoeën (schoon, mooi; schoen); sjoeët (schoot); sjoëtel (schotel); koeëd (kwaad); loeëd (lood); noëte (noten); kroeëd (kruid); sjtoeët (stoot); sjtoëte (stoten); sjoeël (school); kroeësjel (kruisbes); hoeëg (hoog); hoëger (hoger); oer (oor); oëre (oren); loeës (loos, verstandig); sjpoeëk (spook); sjproeët-sjproëte (spruit-spruiten); woeërt (wordt); woerd (woord); sjroeëp (stroop); zoeë (zo); oeët (uit); noeë (nu); roeës (roos); roëze (rozen); roeëd (rood); roëzekrans (rozenkrans); voëgel(vogel)
uuë:(uu-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp uë)
sjtruuë (stro); muële (molen); duuëske (doosje); sjuëtelke (schoteltje); uuërke (oortje); huëre (horen); vuur (voor); vuëgelke (vogeltje); zuëmere (zeumeren, verzamelen van resten); huëge (ophogen); onnuëzel (onnozel); bruuëdje (broodje); nuëge (negen)
* '''aoë''' (ao-wuurd mèt naösjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp ouch aoë)
aoëp(e) (open); naoë (na); vraoëg (vraag); raoë (raden); Raoë (Wijnandsrade); baoëm (bodem); laoëk (prei); haoël (hol); haoëze (kousen); sjlaoëpe (slapen); taoëfel (tafel); sjaoëp (schaap); maoën (maan); baoëve (boven); paoët (poort); jaoë (ja); maoët (maat); draoëd (draad); sjtraoët (straat); maoëge (mogen); belaoëve (beloven);
==Name==▼
Zjwierse familiename:▼
va Brand (Brand); va Biëmelmans (Bemelmans); va Bex; va Bruls; va Dreëse (Driessen); va Eëres (Erens); va Franse(n); va Habets; va Hoebbe (Houben); va Jónge (Jongen); va Jaoëkobs (Jacobs); va Linze (Linssen); va L'Ortye; va Kicke (Kicken); va Marell (Marell); va Meërtes (Meertens); va Miëse (Meessen); va Moëdesjheëm (Mooderscheim); va Mulkes (Mulkens); va Nieëste (Nijsten); va Sjniëdesj (Snijders); va Sjteëns (Steins); van de Wimmer of va Wimmesj (Wimmers)▼
Zjwierse vuurname ▼
(vuur 'ne jóngesnaam zeët me d'r ; vuur 'ne meëdjesnaam zeët me 't)▼
't Lieske (Elisabeth);'t Fientje (Josephina) 't Mien, 't Mina, d'r Wiel, d'r Willem, (Wilhelmus, Wilhelmina); 't Nèt (teke) (Antoinette);d'r Neer ( Rene); d'r Giel, d'r Gieliam (Guillaume); d'r Bertus,d'r Bert; d'r Albeër, d'r Beër, d'r Huub, d'r Lambeër, (Albertus, Hubertus, Lambertus); d'r Harie (Henricus); d'r Karel (Carolus); d'r Nieël, 't Neëleke (Corneëlis);d'r Lewie (Lodewiek); d'r Frens, 't Sieska (Franciscus); d'r Fón (Alfons); d'r Lei, d'r Leio (Lodewiek, Leonardus); d'r Joep, d'r Zef, (Joëzef); d'r Zjeën (Eugène); 't Liëna, 't Leën(eke) (Magdalena); d'r Math, d'r Jeu (Matheus); d'r Martien (Martinus); d'r Jan, d'r Joëhan, d'r Zjaoën, d'r Sjeng, d'r Zjeng, d'r Sjang, 't Sjan (Joëhannes); d'r Pierre, d'r Piëter (Petrus); d'r Zjaak (Jaokob)▼
* opm. Sóms wuurt dizze aoë-klank ouch waal mèt de combinatie '''oa''' gesjreëve (In [[Kirchroa]] e.u. bv.)
In [[Valkeberg]] e.u. wuurt die '''oa''' gesjreëve vuur wuurd mèt oea-klanke: sjroap, doas, road)
▲==Name==
▲
▲* Zjwierse vuurname
▲(vuur 'ne jóngesnaam zeët me d'r ; vuur 'ne meëdjesnaam zeët me 't).'t An (Anna); d'r André, d'r Drikkes: d'r Driek (Andreus);
▲'t Plien (Paulina); 't Merie, 't Maria (Maria);'t Lies_, 't Lieske (Elisabeth);'t Fientje (Josephina) 't Mien, 't Mina, d'r Wiel, d'r Willem, (Wilhelmus, Wilhelmina); 't Nèt (teke) (Antoinette);d'r Neer ( Rene); d'r Giel, d'r Gieliam (Guillaume); d'r Bertus,d'r Bert; d'r Albeër, d'r Beër, d'r Huub, d'r Lambeër, (Albertus, Hubertus, Lambertus); d'r Harie (Henricus); d'r Karel (Carolus); d'r Nieël, 't Neëleke (Corneëlis);d'r Lewie (Lodewiek); d'r Frens, 't Sieska (Franciscus); d'r Fón (Alfons); d'r Lei, d'r Leio (Lodewiek, Leonardus); d'r Joep, d'r Zef, (Joëzef); d'r Zjeën (Eugène); 't Liëna, 't Leën(eke) (Magdalena); d'r Math, d'r Jeu (Matheus); d'r Martien (Martinus); d'r Jan, d'r Joëhan, d'r Zjaoën, d'r Sjeng, d'r Zjeng, d'r Sjang, 't Sjan (Joëhannes); d'r Pierre, d'r Piëter (Petrus); d'r Zjaak (Jaokob)
==Vootnoeët==
| |||