Heëlesj: Versjèl tösje versies

{{dialek2|MestreechsHeëlesj|Heëlesj}}

't '''Heëlesj''' is 't [[dialek]] wat gesprokegekald weurtweëd ini deg'n stad [[Heële|Heerle]].

==SprekersSjpreëkesj==

HeerleHeële, indin negentiendede iewneugetieënde ieëw nog eing dörp vaanva 6.000 inwoenersinweunersj, is in de iersteiësjte helfhèlf vaanva de [[twintegste iew]] oetgegreujdoetgegruid tot de twiedetwieëde stad vaanva [[Nederlands Limburg]], doordurch sterkesjterke arbeidsimmigratie. Es gevolg daovaandoava spriksjprik de mierderheidmiërderheed vaanva de bevolking vaanva HeerleHeële allewijlallewiel [[Nederlands|Hollendsj]], dèks Nederlands gelardeerd mètmit [[Limburgs]] (zuug [[HeerlesHeëlesj NederlandsHollendsj]]) - vaanva 't nog LimburgstaolegLimburgstalig deil vaanva de bevolking spriksjprik laank neet edereine HeerlesHeëlesj. Toch nump 't HeerlesHeëlesj dialek nog in alle laogeloage vaanva de bevolking bijbei luilüj vaanva alle leeftijeleëftieje 'ning zeker plaotsplaatsj in.

De taolsituatiesjproaksituatie ini HeerleHeële is daandan ouchooch complex te neume. VäölVöal luilüj zienzint twietaolegtwieëtalig in 't (HeerlesHeëlesj) NederlandsHollendsj en 't Limburgs, en 't kump väölvöal veurvuur totdat me in gesprekkegesjprekke vaanva de eining taolsjproak op de anderanger euvergeituevergeet ([[code-switching]]). 't Is dus meugelekmeugelich totdat iemes wat de taolsjproak neet väölvöal gebruuk (en mesjiens gaaroet neet vaanva toesheem heet mètgekregemitgekrege) ze toch good behiersbehieërs. In ederjeder geval höbbe alle HeerlenereHeëlenere passief kinnes vaanva 't Limburgs. DaoDoa kump bijbei totdat allewijlallewiel 't dialek hoegerhoeëger in aonzienaanzieën steitsjtuit es 't es "gebrokegebroake HollandsHollendsj" besjouwdebesjoewde HeerlesHeëlesj NederlandsHollendsj.

Me sjat 't aontalaantal sprekerssjpreëkesj op 20% vaanva de HeerleseHeëlesje bevolking; dit getal giefguef waorsjijnlikwaarsjienlich de frequintefrequente sprekerssjpreëkesj. WieväölWievöal luilüj 't HeerlesHeëlesj wirkelekwirkelich behierse is neet bekind.

HeerleHeële ligklikt nog zjus te noordweste vaanva de [[Benrather Linie]]; me zeet hei dus ''make'', ''tied'' en ''oet'', neet ''maache'', ''tsiet'' en ''oes'' wie in [[Kirchroa|KèrkraojKèrkroaj]], en 't HeerlesHeëles mootmót dus besjouwdbesjoewd weureweëde es e [[Nederduits|Nederduutsj]] dialek.

VeurVuur de res vertuint 't evelsevvel väölvöal verwantsjap mètmit 't [[Kirchröadsj]]. ZoeZoeë ligk HeerleHeële ten zuie vaanva twietwieë kleinkling isoglöskes, die ziechzich vaanva de Benrather Linie aofsplitseaafsjplitse en 't inding vaanva typisch [[Ingweoons]]e/NederduitseNederduutsje wäördvörmwöadvörm markere. ZoeZoeë zeet me ini HeerleHeële ''zage'', neet ''zègke'', en verandertverangert 't achtervoogsel ''-lik'' in ''-lich''. AnderAnger euvereinkomste mètmit 't Kirchröadsj zienzint 't ewegvalle vaanva de r veurvuur 'neinne consonant (''Heerle'' > ''Heële''), 't monoftongisere vaanva ''ei'' en ''ou'' naonoa ''ee'' en ''oo'' (''heim'' > ''heem''; ''boum'' > ''boom''; mèrkmirk op totdat de res vaanva Limburg hei-in feitelekfeitelich e taoleilandsjproakeilandj is!), 'ning sterke [[gutturalisering]] (''kind'' > ''kink''; ''hand'' > ''hank''), de lidwäördlidwöard ''g'ne'' en ''g'n'' (Krch.: ''j'n(e)'') op sommege posities en 'ning dudelekedudelikke invlood vaanva 't [[Duits|HoegduitsHoeëgduutsj]] es cultuurtaalcultuursjproak in vreuger tijetieje, al kump die laanklank zoezoeë extreem neet tot uting es in 't Kirchröadsj (''muziek'' > ''moeziek'').

===SpellingSjpelling===

Zjus wie 't Kirchröadsj heet 't Heëlesj vaanva [[Veldeke (vereineging)|Veldeke]] de "touwstummingtoesjtumming" gekrege zien awauw spellingsmoressjpellingsmores te bewoere. OuchOoch hei sjrijfsjrief me veurvuur de klaankklank woe Veldeke ''ao'' bijbei veursjrijfvuursjrief, nog ummertouwummertoe ''oa''.

't HeerlesHeëles dialek is de lesteletste jaorejoare doordurch de bevolking dudelekdudelik umermp: 't weurtweëd ummer miermieë opgesjreve en gecultiveerd. Bekind is 't [[vastelaovend|vasteloavend]]sleedsje ''D'r Loemmelekrieëmer'' vaanva 't duo [[Paul & Leo]], wat in [[2001]] de daarde plaotsplaatsj haoldehoalde bijbei 't [[LVK]]. DaoDoa zienzint e paar HeerleseHeëlesje sjrieverssjrieversj die vrij regelamotegregelmoatig publicere. Bekind is [[Cor Driessen]], deedeë jaorelaankjoarelaank 'ning eige spellingsjpelling drop naohooltnoahoolt. SjrieversSjrieversj vaanva recinterenrecentere datum ziezint [[Rob Lahaye]], [[Raymond Clement]] en [[Jan Hendriks]]. 't HeerlesHeëles kump ouchooch veurvuur in eing paar stripvertaolingesjtripvertalinge. InI [[Suske en Wiske]] weurtweëd 't gesprokegekald doordurch Tant Sidonia; in 't [[Asterix]]-album ''[['ne Gansen toer]]'' spriksjprik me 't ini deg'n stadsjtad Durocorturum.

Al in [[1884]] versjeen 'ning woordelieswoadlies vaanva 't Heëlesj. Dees oetgaaf woort ini [[2000]] opgevolg doordurch 'neninnen echtenechte [[dictionair]].