Sjnoeftoebak
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Sjnoeftoebak is ein genotmiddel in de vörm van toebak dae aevel neet gerouk wirt mer gesjnaove.
Sjnoeftoebak is gedreuëgde toebak dae heël fien gemale is en verriek mèt allerleij kruje. Menthol en eucalyptusaolie zint väöl gebruukde ingrediënte. 't Sjnoeve geuf ein frisj, tintelende sensatie in de naasholtes. Hiebiej kump nicotine oet de toebak in 't blood terech. Sjnoeftoebak wirt bewaard in ein sjnoefdoas, zoadat ’r neet oetdreuëg.
Historie
bewirk
De monnik Ramon Pane dae in 1493-1496 deil nóm aan de tweëde reis van Columbus' nao Americas besjtudeerde de inbaorlinge van ‘t hujige eilandj Haïti. [1]
In 1561 Jean Nicot, de Franse ambassadeur in Lissabon, Portugal, zómj sjnoeftoebak nao Catherine de' Medici veur de behanjeling van de aanhawwende migraines van häöre zoon. [2] Häör geluif in de heilzame wirking van de sjnoef maakde dat ‘t sjpöl heel popelair woort ónger de elite. [3]
In ‘t begin van de 17e eëuw kaome d’r ein aantal prominente opponente taenge ‘t gebruuk van sjnoeftoebak. Paus Urbanus VIII dreigde óm de gebrukersj te excommunesere en in 1643 vaardigde Tsaar Michael in Ruslandj ein wèt oet die ’t gebroek besjtraofde mèt ’t aafzètte van de naas. Óndanks dat nóm ‘t gebroek in anger lenj toe; Keuning Lodewiek XIII van Frankriek waas ‘ne fervente gebroeker, en in 1638, waas d’r meljing dat ’t sjpöl in China woort versjpreijd.
In de Gouwe Eëuw waas sjnoeftoebak in Nederland 't meist genuttigde toebakspreduk. Allewiel is dees meneer van toebaksgebruuk nog mer heël zeldjzaam. De Amersfaortse sjnoeftoebak is de meid bekènde in de waereld gewaes, en waas zelfs populairder es de toebaksaorte oet 't Amerikaanse Virginia.
In de 18e en 19e eeuw waas sjnoeftoebak ‘t meis gebroekde toebakspreduk ónger de adel. Prominente gebroekersj ware Napoleon, Keuningein Charlotte de vrouw van Keuning George III en Paus Benedictus XIII. Door ’t gebroeke van sjnoeftoebak óngersjeijde de elite zich van de normal bevolking die in ‘t algemein toebak roukde. [3] Ouch al in de 18e eëuw vesjene de eësjte publikaties taenge ’t gebruuk, woónger de auteur John Hill, ‘ne Èngelsje dokter dae waarsjuwde taenge ‘t euvergebroek vanwaege groate kans op naaskanker. [4] Door de popelariteit van de sjnoeftoebak es ein aristocratisch genotmiddel brach de eësjte federal regering van de Vereindigde Sjtate d’r toe óm in 1794 eine taks op toebak in te veure.
Óngezóndj
bewirkZoaes hiej baove besjreve waas al heël lang bekènd dat ’t gebroek van sjnoeftoebak, hoewaal 't neet gerouk wirt, kankerverwèkkend. D'r is ein verbandj tösje 't gebruuk van sjnoeftoebak en kanker van de móndj en de baovesjte lóch- en sjpiesvertaeringswaege. Ouch is sjnoeftoebak sjaejlik veur móndj en tenj en ómdat ’t leijt tot vergaeling van 't tandjglazuur, tandjvleisjóntsjtaeking en truktrèkkend tandjvleisj.
Opgesjnaove toebak veroarzaak dèks neze van de gebroeker. Dit hink meistal van de persaon aaf mer ouch van de sjnoef zelf. Dreuëge sjnoeftoebak en de gebroekde kruje zint dèks de aanleijing daoveur. ’t Biej de handj höbbe van eine sjnoefplak is veur sjnoefgebroekersj dan ouch gein euverbaojige luxe. Zakdeukskes waere dan ouch desk biej de sjnoeftoebak mitverkoch. Vreuger woorte dèkser slapstick filmkes gemaak van nezende sjnoefgebroekersj.
Hujig gebruuk
bewirk
In bepaolde sjtreke van Afrika, bereikde de sjnoeftoebak de inheemse bevolking eërder es dat ’t in Europa bekènd woort. Ein fictief bewies hiejvan de novel Things Fall Apart van Chinua Achebe, wo-in de Igbo dörpelinge regelmaotige sjnoeversj ware, lang veurdat de eësjte Britse missionariesse dao versjene. In sómmige Afrikaanse lenj, biejveurbeeld Zuud-Afrika, Marokko en Nigeria, is sjnoeftoebak no gummer popelair biej de awwer generatie, mer ‘t gebroek wirt waal langzaamaan verdreve door de cigaret.
In Nederlandj en Belsj wirt sjnoeftoebak neet väöl meë gebroek en ouch in anger Wes-Europese lenj is ’t gebroek leeg; Denemarke 10,6 g, Frankriek 6,4 g en Groat-Brittannië minder es 1 gram per hoof van de bevolking.
In Marokko en ónger väöl Marokkaanse jóngere in Nederlandj is ‘t gebroek nog vriej popelair. ‘t Centrum van ‘t verbroek van toebaksjnoef door de Marokkaanse jeug ligk in Amsterdam-Wes (Bos en Lommer, Mercatorplein, Osdorp).
Ouch in de Kaapverdische cultuur is ‘t gebroek ein geweunde. De meiste awwer luuj gebroeke ‘t nog, veural es middel taenge verkawtheid.
In Rotterdam zint nog tweë authentieke sjnoefmeules mèt de naam De Ster te vènje, de ènniste in Nederlandj en vermoedelik ouch in de waereld. Hiej wirt nog op de traditioneel meneer sjnoeftoebak gemaak.
Accesoires
bewirk
Mèt ‘t opkómme van sjnoeftoebak woorte in de diverse culture ouch door hiejop insjpelende fabrikante de neuëdige accesoires hiejveur bedach. In Europa kaome sjnoefdoaze op de mert, gemaak van allerleij sjpeciaal materiale (häöre, verzilverd of verguld) en kunstige gedekaoreerde boetekantje. Aangezeen langdoerige bloatsjtèlling aan de loch de sjnoef deeg oetdreuëge ware de sjnoefdoaze lóchdich gemaak en groat genóg veur ‘t gebroek van eine ganse daag. In China woorte glazere sjnoefflesje gebroek, meistal verkriegbaar in tweë oetveuringe; flesje die aan de bènnekantj zint gedecoreerd óm de decoratie en de inhawd te besjerme, anger type flesje oet gelaogd multi-coloured glaas wobiej deile van de laoge waere weggehaold óm ein plaetje te make.
Trivia
bewirkReferenties
bewirk- ↑ Bourne, G. E.: Columbus, Ramon Pane, and the Beginnings of American Anthropology (1906), Kessinger Publishing, 2003, page 5.
- ↑ McKenna, T.: Food of the Gods - The Search for the Original Tree of Knowledge - A Radical History of Plants, Drugs, and Human Evolution, Bantam Books, 1993, page 199.
- ↑ 3,0 3,1 Porter, R., Teich, M.: Drugs and Narcotics in History, Cambridge University Press, 1997, page 39.
- ↑ http://www.techmedexperts.com/pdf/Technical_carcinogens.pdf