Salische wèt

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Salische Wèt (in 't Latien Lex Salica) dateert oet 't begin van d'r 6de ieëw, oet d't tied van de Merovingische koning Clovis, dae töt d'r sjtam van de Salische Franke huërde. In zie riek laefde versjèjje sjtamme same en e leet 'n wèt óptekene öm de orde te kènne haandhave. De Salische Franke laefde vör de vólksverhuzinge rond de IJssel, ze verplaatsjde zich an 't èng van 't Romeins Riek nao Brabant, doe Toxandrië geneumd, en veroverde van dao-oet Gallië en nao vereniging mèt de Ripuarische Franke waoërte oonder Karel d'r Groeëte sjtamme in Duutjsland, Zjwitserland en Noord-Italië oonderwórpe. Hiedör kieëm e groeët deel van West-Europa oonder de Salische Wèt.

De Franke

De Salische Wèt waor èng van de örsj gesjraeve wètte saer d'r Romeinse tied. Ieëder lete de Bourgondiërs en de Visigote ooch al wètte mèt betrèkking töt hun Aodgermaans gewuënterech óp papier vervatte. De wèttekste gonge vöral över erfeniskwesties, klowweriej, moord en gewaeld. De sjtraove waore bekaans allemaol gaeldsjtraove. Openbaar aanklagers besjtónge neet, allèng de benaodeelde of hun familie (bie bieväörbeeld moord) koesse 'n klach indene. De doeëdsjtraof waoërt in driej gevalle oetgesjpraoëke: es me 'ne moord pleegde zoonder ènnige aanleiding, es me ieëmes verkrachde, of es me de vrów van ziene vader trówde.

Zoe waor de boete vör 'ne moord 200 solidi. Es d'r beklaagde dis sóm neet koes betale an de familie, moes zieng familie 'm helpe an dis sóm te kaome. Lukde dit neet, dan waoërt d'r beklaagde verbanne of waoërt e 'ne sjlaaf van de familie van d'r vermoorde.

De Salische Wèt waor 'n gaanse verbaeëtering es gesjraeve wèt, die de daovör gebroekde oongesjraeve wèt vervóng. Vór de Salische Wèt gól 't personaliteitsbeginsel, dat wilt zègke dat edere misdaod waoërt berecht dör de regels van d'r ège sjtam, ooch al waor d'r daad örgens aandersj gepleegd. De Salische Wèt zörgde vör 'n mieë uniform rechtsjpraak. Geleidelek aan waoërt de Salische Wèt evvel vervange dör moderner rechtssysteme. In de later middelieëwe zów ze zoe good es vergaeëte zieë.

Ópvallend is waal dat de Franke nog lang bie d'r doeëd van d'r köning zie riek geliekelek blaeve verdele oonder dem zieng zone. Dit zów ieëwelaank töt beurtelings versjnippering en wer hereniging van 't Frankeriek leide. Pas naodat de Karolingers vörgood oet d'r politiek verdwene waore góng me över óp erfrecht vör allèng d'r odste zoon (primogenituur).

Aodnederlands

In d'r Lex Salica kaome Frankische wäöërd vör en zelfs e eenkel gaans zinneke, dat es odste zin in 't Aodnederlands besjoewd wert:

"Maltho thi afrio lito" ('Ich zèk (maltho) dich (thi): ich maak (dich) vrie (afrio), haofvrieje (lito)')

Dis formule waoërt gebruukt bie de vrielaoting van liefegene. Taalkundig zeunt dis reskes van de Frankische taal biezoonder belangriek ömdat de sjrieftaal oonder de Franke namelek bekaans oetsjletend Latien waor.

Japan

Japan noom in 1889 in naovolging van de groondwèt van 't Koninkriek Pruise de Salische erfopvolging óp in de groondwet. Ieëder waore d'r ach vrówweleke keizers.