Praag

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Praag (Tsjechisch: Praha) is de hoofstad en groetste stad vaan Tsjechië. In dit land vörmp 't 'n eige distrik, naomelek de hlavní město ofwel hoofstad. 't Ligk centraol in de Boheme. De stad heet per 31 miert 2005 1.172.975 inwoeners en heet 'n oppervlak vaan 496 km². De stad ligk op e gemaoteg heuvelland en weurt doorstruimp door de Moldau, Vltava op 't Tsjechisch. Ze is vaan groet polletiek, economisch en toeristisch belaank; sinds 1992 steit de ganse binnestad op de Wereldheritaasjlies vaan UNESCO.

Naom

De naom vaan de stad kump allezeleve vaan 't Tsjechisch woord práh dat zoeget wie dölper beteikend. Daomèt verwies 't nao de dölpers in de reveer de Moldau, die watervalle geve. Dao neve heet de stad ouch de bijnaome de Gouwe Stad en de stad mèt de hoonderde Tories die verwieze nao de väöl biezoonder gebouwe in de stad.

Historie

Vreug Historie

De ajdste spore vaan lui roontelum Praag goon trök tot 't Paleolithicum. Umtrint 200 v. Chr. zien 't de Kelte die ziech vestige zjus bezuie Praag. Dees Keltische stam (Bojers) bouwde dao 'ne vlöchbörch dee me noe Závist nump. In de ierste iew valle de Marcomanni ('ne Germaonse stam) de vlöchbörch aon en verovere 't. In de zèsde iew koume de Slove in 't gebeed.

Stiechting vaan de Prager stei

Volges de legende stiechde roont 800 Libusje en Przjemysl de ploger de Prager Börch. Dees is daan nog vaan hout. 'nen Twiede börch woort in de tiende iew aon de andere kant vaan de Moldau gebouwd, de zoegeneumde Vysjehrad (Hoege Börch). De stad woort vaanaof daan de zedel vaan de graove en later vaan de keuninge vaan de Boheme. Tösse de twie börchte vestige zich versjèllende handelere zoe wie Duitsers en Joede. Wenceslaus I vaan Boheme gief in 1230 de nederzètting stadsrechte. In 1257 stiech Ottokar II vaan Boheme aon de andere kant vaan de Moldau Malá Strana (de Kleine Zije). Daarteg jaore later, in 1287, breid de stad oet en oontsteit de allewijl Aw Stad. Bij Malá Strana kump in 1320 de stad Hradtsjany debij.

Middeliewe

Sint-Vituskathedraal gebouwd vaanaof 1344.

De stei bereike 'n bleujperiood. In 1344 weurt 't Bisdom vaan Praag 'n aartsbisdom en weurt de Sint-Vituskathedraal gebouwd. Karel IV stiech in 1348 de universiteit vaan Praag en de Nui Stad. In 1357 liet heer ouch 'n brögk bouwe op de plaots vaan de aw Judithbrögk; dees Karelsbrögk verbindt de twie kaant mètein. Wie in 1400 Wenceslaus vaan Boheme, de zoon vaan Karel IV, es keizer vaan 't Heileg Roems Riek weurt aofgezat is Praag gein residentiestad mie. 't Geit noch slechter mèt de stad wienie de Hussitische revolutie (opstand vaan prottestante) oetbrik. E groet deil vaan de stad weurt verweus in 1419. Ouch vind de Ierste Prager Oetvinstering plaots: lui vaan 't stadsbestuur weure 't raom oetgegoejd. In 1547 braok 'nen opstand tege Ferdinand I oet. Heer sleit d'n opstand neer en de Pragers kriege väöl minder rechte en vrijhede.

Daartegjoarege Oorlog

De Twiede Prager Oetvinstering in 1618

Praag in 1572

Wienie Rudolf II aon de mach kump weure de stie in 1583 opnui de residentiestad vaan de keizer. 't Prottestantisme greujde in 't Heileg Roems Riek en Rudolf z'nen opvolger keizer Matthias zaog die religieuze verdeildheid es e gevaar en lag de prottestante väöl regele op. In 1618 koume de prottestante in opstand, bestörme ze de Prager Börch en weure de katholieke bestuurslui oet 't raom vaan de börch gegoejd (Twiede Prager Oetvinstering). Dat waor onder andere de aonleiing veur d'n Daartegjoarege Oorlog. Bij de slaag bij de Witte Berg in 1620 weurt 't prottestantse leger verslage en de prottestante weure verjaog. De Zwede verovere de Prager Börch, meh de Aw Stad kriege ze neet veroverd. De katholieke euverwinners bringe de Barok nao Praag, meh de Tsjechische cultuur beleef 'n deeptepunt. In 't Tsjechisch sprik me veur de volgende 150 jaor vaan doba temno (doonkeren tied), boe-in Praag vergermaniseerd weurt.

Modernen Tied

In 1784 weure de veer stei (Aw Stad, Malá Strana, Hradtsjany en Nui Stad) door Jozef II bijein geveug. Dao-op volgde 'n bleujperiood veur de Tsjechische cultuur (de zoegeneumde Tsjechisch nationaol Wedergeboorte in de 18e en 19e iew). Roontelum 1855 waore de Duitstaolege neet mie in de mierderheid. De twie gróppe waore in conflik, zoe woort de Universiteit gespitst in 'n Duits en 'n Tsjechisch deil.

Op 28 oktober 1918 woort Praag de hoofstad vaan Tsjecho-Slowakije en in 1922 woort de stad oetgebeid (annexaties) tot Groet Praag. In 1939 vèlt Duitslaand Tsjecho-Slowakije aon en is Praag tot 1945 deil vaan Duitslaand. Praag kump vrij oongesjonde de Twiede Wereldoorlog door. De Sovjets valle de stad binne en in 1948 grip de communistische partij vaan Tsjecho-Slowakije de mach. Pas in 1989 vèlt 't communistisch regiem. In 1993 splis Tsjecho-Slowakije ziech in Tsjechië en Slowakije, Praag weurt daan de hoofstad vaan Tsjechië.

Sinds 1990 is Praag 'n partnerstad van 't Duitse Hamburg.