Pool (water)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Pool ies sjtilsjtaond water. Ander name zint: koel, drink of drenk. Hae woort in vreuger jaore, in Limburg, bie väöl dörper aangelag, meistal aan de rand van 'ne groate waeg. De meiste van die peul woorte gevoed door 't hemelwater, dat via götte en ander waterlossinge verzameld woort. 'ne Inkele pool waor gevöld mèt brónwater.
'ne Gemeinsjappelike pool laog meistal in 't centrum van 't dörp. In de weie woorte de peul meistal speciaal oetgegrave. De leim woort weggesjtoke en de baom waterdiech gemaak door d'r 'ne daag lank wèrkpaerd euver te drieve, die de boel dan good vassjtampde. Neet allein um 'ne pool te creëre woort leim oetgegrave, meh dae leim waor ouch nuèdig um 't vlechwerk van de "moere"(vakke) van 'n vakwerkhoes toe te sjmere. Dat waore de zoageneumde leimkoele. In de veurmalige gemeinte Cadier en Keer höbbe veur 1920 waal 'n dozien peul gelege.

In de druègdale woort de pool in 't liègs gelege gedeilte oetgegrave. Af en toe, moos 'r, es 'r toegesjlib waor, wir oetgebaggerd were.
In de beekdale maakde boere, luuj en hun viè gebruuk van doorwaadbaar plaatse in riviere en beke of van vieversj, die in verband sjtónge mèt die beke.

Waterkwaliteit

't Water in de pool waor van sjlechte kwaliteit umdat 'r väöl veróntreiniging in zoot zoa-es: aafvalwater, sjlib, waegreste, kroepend óngedeerte en plantereste. Vanwege zieketekieme en ónhygiënische toestande van de peul, zint ze op 'n gegeve moment vervange door betonne bakke, die gevöld koeste were mèt water oet de kraan. Nao 1925 waor d'r waterleiding. Väöl peul zint gedemp.
Op bepaalde plaatse weurt de pool in sjtand gehoute, vanwege heimkundige motieve. De gehuchte Krapoel, Drink en Bauerkoel in (Termaar) zint geneump nao zoane waterpool binne hun grenze. Dees peul zint op dit moment nog aanwezig. Veldname wieze dèks truuk nao 'ne veurmalige pool, bv de Sjoane pool in Berg.

Functie

De functie van de waterpool ies 'n drinkplek veur 't viè, veur de bezjweite paerd um aaf te keule of 'n bad te numme en es blöswater in geval van brand. De dörpstummerman leet 't sjtamhout veur de te make karre d'r in oetloge of oetharde. 't Teväöl aan sjlam op de baom woort gereigeld op karre gelaje, op 'ne houp gesjmete en later es mès op 't land gebruuk.

Biotoop

De meiste van die gemeinsjappelike dörpspeul houwe aan de zuud-kant 'n begreuiing van knotwieje (knotwilgen), èsje (essen), deunehègke, en aelzesjtruuk. Door de zón te were, bleef 't water keul en algevrie. In de zomer sjeerde boerezjwalbere euver 't wateroppervlak um dansende mögke op te ete. Op werm zomeraovende klónk, sóms oerelank, 't gekwaak van de kwakkerte.

Rónd en in de pool óntwiekelde ziech 'ne apaarte flora en fauna. 'ne Pool, dae teväöl in de zón loog waor in de zomer dèks gans bedèk mèt eendemoos (eendkroos). Aan de kant sjtónge dotterblome. Wiejer laefde d'r libelle (waterjuffersj en glazemekersj), kroddele, kwakkerte, klungelkes (vroedmeisterpad), 't gaelboekvuurpadje, watersalamandersj, mögke, sjpringsjtaarte (collembolen), wantse, keverkes, watertorre, watervluè en koeleköpkes.
In 'ne pool leve gein vösje, umdat 'r gereigeld oetdruègde of oetgebaggerd woort.

Sjpelkes

De dörpsjeug houw zoa zien eige sjpelkes rónd de pool. Lietsje of litsje dege ze mèt sjteinekes, die ze euver 't water lete duke en sjere.
In de winter woort gekejd (glijen), gesjaats of gevare mèt 'ne ieswagel op 't ies.