Mäölesjpèl

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Mäölesjpèl is 'n ieëwenaod, abstract, strategisch bordsjpèl. Van d'r 12de bis d'r 18de ieëw waor 't mäölesjpèl 't mits geleefde bordsjpèl in Europa. Vanaaf 't begin van d'r 19de ieëw wert 't laangsem verdronge dör 't sjaaksjpèl.

Gesjiedenis

Diagramme zeunt ingekerfd in 'n daakplaat van d'r Taempel in Kurna, Egypte dae roond 1400 v. chr. waoërt geboewd. Friedrich Berger twiefelt d'r aan dat 't diagram in dae tied in-gekerfd is want bie sommige gravures sjteunt koptische kruutser.
Bie opgravinge in Troje zeunt diagramme aa-getroffe.
In Ierland, Graafsjap Wicklow, is 'n gravure gevonge op 'n sjtee oet d'r broonstied dae warsjienlek via handelaere vanoet Griekeland dao gerakd is.
Berger miengt dat 't mäölesjpèl warsjienlek bie de Romeine bekaand waor. Väöl diagramme kaome vör op Romeinse geboewe, mae de datering blieft 'n probleem.
Op 'n marmere vloerplaat, oeë d'r troeën va Karel de Groete van is gemakt, sjteet och 'n diagram van 'n mäölesjpèl in-gekerfd. De plaat zow aafkomstig zieë oet Jeruzalem. D'r troeën sjteet in d'r Dom va Aoke.
Op 'n begrafenissjip oet 900 van de Vikinge, aafgezoonke in Gokstad, Noorwege.

Vermeldinge

'n 13de ieëwse aafbeelding van 't mäölesjpèl in Libro de los juegos

Ovidius, 'ne Romeinse dichter, dae laefde roond 't begin van de jaortèlling, sjrieft nao 'n discussie uvver sjake, och uvver 't mäölesjpèl: 't Haat nog 'n aander bordsjpèl dat 't bord in aeveväöl dele verdèld es d'r monde in e jaor zeunt. Eedere sjpeuler haat driej sjtukke en d'r winnaar mot ze alledriej op 'n rechte riej zieë te kriege. 't Is 'n sjlechte zaak es vroluuj dat sjpèl neet kinne sjpäöle want de leefde keumt mitstens oonderwiel dat me 't sjpèl sjpelt.
13de ieëw: Libro de los juegos (Book va sjpèlder) van Alfonso X, kunning van Léone en Castilië.
Shakespeare sjrieft uvver 't sjpèl in d'r Midzaomernachsdreum.

Sjpelregels

't Mäölesjpèl wert gesjpeld mit twieë sjpäölers, die eeder 9 damsjtèng kriege. Ene de witte, d'r aandere de zjwarte. 't Sjpèl wert gesjpeld op de 24 peunte (kruutsinge of heuk) op 't bord. Mit 'ne dobbelsjtèè makt me oet wae begint.

Verloop van 't sjpèl

Um de beurt werre de sjting èèn v'r èèn op kruutsinge of op heuk gezat.
Es alle sjtèng op 't bord sjteunt, begint me mit versjuve. De sjèng maoge, es me aan de beurt is, uvver 'n lijn nao 't aansjletende peunt gesjaove waeëre.
Wae nog driej sjtèng uvverhaat, maog op z'n beurt, sjpringe nao eder willekeurig peunt.
Wae 't ursjte nog mer mie twieë sjtèng uvver haat, haat verlaore.

Mäöleke make

Bie 't plaatsje en sjuve van de sjtèng probere de sjpäölers e mäöleke te make, dwz um driej sjtèng op 'n rechte lijn te kriege. Es 'ne sjpäöler 'n mäöleke haat gemakt, dan kint-e 'ne sjtèè van d'r taegesjpäöler aafpakke, um te beginne mit de losse sjtèng, die neet in e mäöleke sjteunt. 'n Sjtèè dae oet 't vaeld gezat is, kint niet mie truuk op 't bord kaome. Me maog e mäöleke op-make en ene sjtèè nao 'n volgend peunt zitte. Wert dae sjtèè later wer truuk in de mäöle gezat, dan oontsjtèèt e nuuj mäöleke.