Vlas

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Vlas ies 'n neet inheemse einjaorige (vezel)plant. De weitesjappelike naam ies Linum anglicum. (Linum usitatissium), familie Linacae. Ze weurt al vief-zèsdoezend jaor in India, Egypte en Ingeland gekweek. Ze kump noe veural veur in Oas-Ingeland, Belsj (Vlaandere) en in Frankriek.

Historie in Nederlands Limburg

In Elsloo woort in 'n ongevaer 7000 jaor ouw nederzètting van de Bandkeramiekersj reste aangetroffe van vlas. In Nederlands Limburg tref me ze, sóms, in 't wild aan. De kweek concentreerde ziech hie veural in Noord-Limburg en Miede- Limburg, meh ouch in Zuud-Limburg vermelde de archieve. De oudste vermeldinge datere oet de 15e ièw in Oostrum-Venroj en in 1539 oet Horst. In 1796 waor in Weert 4% van alle land bewèrk mèt vlasteelt. In 1895 woort in Noord en Miede-Limburg 488 hectare verboewd, in Zuud-Limburg 99.
In de buurt van Noorbaek liek e sjtök land mèt de veldnaam: d'r Vlasweenkel. Hie en ouch op ander plekke zou vlas geteeld zin gewore.
Umdat liene kleiing wir 'ne tied in de mode ies, weurt de plant noe, nao 70 jaor door de boere (wir) es 'n rendabel gewas gezeen.

Oetzeen

De ranke plant weurt 40 cm hoag en dreug wiete of lila-bleu-bleumkes. Aan de sjtengel ziete sjmaal, klein blaedsjes. De bleuj vingk plaats in juni en juli. De vröch ies 'n bolvörmige doas. 't Zaod ies, behalve mèt 3 cm lang zaodhaore, ouch mèt kort geelkleurig vilt bedèk. In diet lienzaod ziet de bekènde lienolie.

Cultuur

Vlasvezele

De variant vulgare weurt speciaal veur de vezele gekweek. Daovan make ze touw en weve ze liene (linne, lienje) sjtof.
Ouch vlasvezel ies 'n produk, 6 tot 8% besjteit oet zuvere cellulose.
De variant humile, die groater zaod dreug, gebruuk me veur de fabricage van olie (lienolie).

Ougste

Ougste: 't Vlas van de vezele weurt ge-ougs es de plant nog greun, meh 't zaod nog neet riep ies. Dan kries se de bèste kwaliteit. De periode van greuj tot volwasse vezel doert 100 daag. Bie 't ougste were de plante gans oet de grónd getrokke.
Rote (of koke) beteikent 't in vieversj, beke of velder (dauwrote) van de vezele zoadat ze losweike. Allewiel gebeurt dat in tanks mèt thermostaat. Nao 't rote volg 't druège, brakele en zjwingele. De houtechtige deile were daonao gesjeie van de vezelmassa. Die vezele were daonao gekemp of gekaard.

Liene sjtof en touw

Van de gekaarde, korte vezele twiene ze touwe. Ander, inheemse, plante woa ze touw van make zint kemp (hennep) en netel.
Van de lang vezele sjpinne ze liene gares, die daonao tot liene sjtof were geweve. Door de concurrentie van de katoene en synthetische sjtoffe ging de kweek van vlas langen tied achteroet. Nao 2000 kump d'r 'n kentering vanwege 't modebeeld en ouch vanwege de biezónder eigesjappe van liene (sjterk, vochabsorberend en keul in 't drage).

Lienolie

Lienzaod

't Zaod van de soort humile bevat 30-40% olie, woa-oet lienolie weurt gepeersj.
De koud gepeersjde versie van de lienzaodolie weurt, ónverwermp, toegepas in de keuke (sjla-olie). Ze bevat o.m. Omega-3 vetzoere.
Van de sjneldruègende olie make ze lakke, (olie)verf, vernis en sjtopverf.
De druèg substantie, die euverblief nao 't peersje ies de basis veur de fabricage van lienkeuk (vièvoor).

Opbrings

De vlasteelt levert gemiedeld 6 tot 7 ton produk op per hectare, dat wilt zègke: óngevaer 1,3 - 1,5 ton vezele veur liene sjtof, 1 ton veur lienzaod en 3,5 ton veur sjeve. Dat zint sjtökskes kern (houtpiep), die gebruuk were in meubelplaat, boewplaat en isolatiemateriaal. Bie 't zuver make van die sjeve kump nog get korte vlasvezel vrie, dae, same mèt loemele vermale weurt tot papier, isolatiesjpöl en producte veur vörmdeile van auto's.

Van de euverblievende sjtengelreste were ó.m. vezelplate gemaak.