Kleiaasj
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Kleiaasj, kleier of kleiing zien kleierstökker, stoffe of aander bedèkking die lui aon hun lief drage sinds umtrint 't jaor 650.000 veur Christus ('t Paleolithicum of Awwe Steintied). De plaots boe kleiaasj geïntroduceerd is evels oonbekind. Nao alle woersjijnlekheid waor 't in 'n regio boe de homo erectus al langer leefde, Europa, 't Midde-Ooste of Afrika.
De materiaal die vreug minse gebruukde um de ierste kleiaasj te creëre bestoonte woersjijnlek oet wat 't in de umgeving goof: wie mörg graas, blaajer en biestevel. Umtot dees materiaal snel vergoon, is 't lesteg vas te stèlle wienie lui veur 't iers kleaasj droge. Oonderzeuk nao 't bieske de loes sözjereert tot me al 650.000 jaor geleije kleiaasj droog. Aander oonderzeuk guuf evels aon tot 't pas 170.000 jaor geleije waor. Dees periodes geve beij 't begin vaan 'nen iestied aon, wat wil zègke tot lui 't nao alle woersjijnlekheid gebruukde um ziech tege de kaw te beheuje.
De ierste kleierstökker waore woersjijnlek taomelek primitief vaan kónströktie, um 't lief bewindeld en gevaszèt mèt peze. Door de oetvinding vaan de naoje door de homo sapiens 35.000 jaor trök woort 't make vaan complexere kleiaasj meugelek - kleierstökker die euver mekaar koste weure gedrage en pas gemaak veur bepaolde liefdeile. 't Gief 'n hypothees tot dees begaofheid de homo sapiens es soortemint de euverhand goof euver de neanderthaler, die vaan natuur beter bestand waore contra kaw en daomèt neet woorte geprikkeld de neijtechniek te verfiene die nudeg waore veur werm kleiaasj.
Allewel kleiaasj iers kos zien oontstande oet urgentie, gief 't sindsdeen 'n rol veur kleiaasj die väöl mie is gewore es allein aonpassing aon 't klimaot. Ouch weurt al sinds hendeg laank non-verbaal taol doorgegeve mèt kleiaasj, wie riekdóm, status en sekse of 't behure bis 'n bepaolde gróp. Dit zoog me ouch "get" later, in ca. 135.000 v.Chr., bij seeraod.
Etymologie
bewirk't Woord kleiaasj kump vaan 't Ochener Plat, gesproke in Aoke, boe me nog ummertouw Klejasch zeet (wat me 'tzelfde oetsprik). 't Dialek vaan Aoke en Kölle heet 't Limbörgs veural vaan de Late Middeliewe bis de 19e iew hendeg beïnvloojd. Kleier kump vaan 't Middelnederlandse cleder, via Hasselt geïntroduceerd tösse 1220 en 1240. Kleiing woort pas in de 70'er Jaore geïntroduceerd, naodat Limbörg ziech nao de Twiede Wereldoorlog mie en mie op Amsterdam en Antwerpe begos te riechte. Dit woord kump vaan 't Nederlandse kleding en weurt door de mieste Limbörgers zelfs es foutief gezeen.
Spreekwäörd, quotes en gezègkdes
bewirk- ziech aon de kleier goon - vreigele, ensele, ruizie höbbe
- "Kleier kinne suggerere, verleie, implicere, insinuere of zelfs lege (...)." - Anne Hollander, Seeing Through Clothes (1975)