Kesjtièl Valkeberg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De rewien van kesjtièl Valkeberg in 1986

vesting Valkeberg in 1550 op de kaart van Jacob van Deventer. 't Kesjtièl sjteit in de punt ónderaan.

vestingmoer op 't kesjtièl

Veurmalige ridderzaal

Kesjtièl Valkeberg (geboewd in 1115) ies 'n rewien van wat oats 't kesjtièl van Valkeberg ies gewaes. 't Ies de enigste hoagtebörch van Nederland. De börch ies geboewd op 'ne oetluiper van de Heunsberg (Heun ies Valkebergs veur hoorn wat oetsjteeksel of oetwas beteikent) en kiek nao 't weste, noorde en oaste oet euver 't dal van de Geul. Vanaaf de 14e ièw vörme kesjtièl, sjtadsmoer mèt verdedigingstores en 6 ingankspoorte de vesting Valkeberg. 't Drieheukig vestingsjtedsje ies dan umgeve door (gegrave) grachte en de Geul.

De rewien huèrt bie de top 100 Nederlandse Unesco-monumente

Boewgesjiedenis

In 1101 boewde Thibald va Voere 'ne zjwoare veerkentige donjon.

Rónd 1115 woort 't kesjtièl geboewd door Gozewien I aafkómstig van Heinsberg. 't Besjtóng toen oet 'ne weuste zaal van 12 x minstens 20 maeter. De moere, van breuksjtein en kiezel waore 2½ maeter diek. In 1122 verinneweerde keizerlike troepe 't geboew, woanao in ca 1165 'ne zèskentige donjon mèt 'n doorsjnee van 16 maeter woort opgetrokke. Get later, in dezelfde ièw, nog 'n sjildmoer op 't weste en 'ne meuletore.

Kort nao 1200 boewde me, nao wir 'n belegering, op de reste van de tore 'n nuuj kesjtièl, besjtaonde oet 'n sjildmoer aan drie kent van 'ne binneplei mèt in de miede 'ne kleinere 10-hokige tore van mergel. Kort denao versjeen nóg 'ne, rechhokige, tore, dae noe gedeiltelik ónder de veurmalige kapel verborge liek. In de ièrsjte hèlf van de 13e ièw zou dizze tore vervange zin door 'ne monumentale oasvleugel.

Rónd 1300 volgde de boew van 'ne zuudvleugel en meugelik ouch de Wolfstore op de zuudweshook. In dezelfde tied zou de druèggrach "de Dwingel" oetgegrave zin. In 1329 woorte de geboewe flink besjadig door Hendrik III van Brabant, woanao Diederik IV besjloot um de oasvleugel te herboewe mèt de ónderkelderde gotische ridderzaal en de euverwelfde kapel. Jan I boewde de zuudvleugel, mèt de kleine zaal, de blauw kamer en de drossaardskamer.

In 1335 woort de vesting Valkeberg opgetrokke door Dirk IV van 't gesjlach Valkeberg. Die vesting besjtóng oet 't herboewde kesjtièl, in gotische sjtiel, op de berg en van dao-oet, in 'ne driehook opgetrokke mergele sjtadsmoere mèt 6 ingangspoorte. Boetenum lepe grachte en aan de noordkant sjloot de Geul de vesting aaf. Hie laog de Geulpoort mèt ophaolbrök. De hoofingank waor gesitueerd Boete de Paort aan de Daelhemmerwaeg, dao woa noe de Kesjtièlgats ies. Veur luuj te voot lepe paedsjes nao bove vanoet de Berkelsjtraot.

In de 15e ièw woorte de pötkamer, de veurpoort en andere neveruumdes geboewd. In de 16e en 17e ièw volgde restauraties. In 1672 woort de börch definief opgebloze en zou noats miè opgeboewd weure. Wat bleef waor 'n rewien. De mergelblök van de rewien woorte daoano ièwelank door de Valkebergersj gebruuk veur de boew en/of restauratie van hun mergele hoezer.

In 1863 woort 't kesjtièl, dat saer 1797 privé-eigendóm waor gewore, besjermp tege sjloop en ander vandalisme. Naodat de Valkebergse catacombe-sjtiechting 't kesjtièl in 1919 aangegolle hou, woort de rewien in de jaore 1923-1930 geconsolideerd. In de jaore 70, 80 van de 20e ièw woort dat herhaold.

Van 't ièrtieds miedelièws vestingssjtedsje sjtoont noe nog allein nog de euverbliefsele van 't kesjtièl, gedeiltes van de mergele sjtadsmoere, eine rónne tore, eine veerkentige tore aan de Kèrksjtraot en 't Halder; 'ne verdedigingstore Kesjtièl den Halder en 3 (van de 6) ingangspoorte: de Berkelpoort, de Grendelpoort en de Geulpoort. Deze lètste, verinneweerd in 1644, is wir opgetrokke op zien oud fundament in 2014.

De beweunersj van 't kesjtièl

In 1041 sjteit in 'n sjinkingsacte van keizer Hendrik III de naam Falchenberg veur 't ièrsj geneump. Daomèt ies waarsjienlik 'n geboew in Oud-Valkeberg bedoeld. Gozewien I ies in 1100 de 1e hièr van Valkeberg. 't Kesjtièl Valkeberg, dat saer 1115 op 'ne oetsjtekende punt van de Heunsberg liek, zal in de loup van ièwe 't doelwit blieke van aanvalle door Hollandse, Sjpaanse en Franse troepe. In 1119 keus Gozewien de kant van de biesjop van Luuk in 'n sjtried mèt de Duutsje keizer. Zoa óntsteit ruzie mèt ziene liènhièr (de keizer). Al gauw weurt 't kesjtièl (zónder succes) belegerd. Nao drie jaor volg 'n herholing. Nao 6 weke aanvalle begeuf de 't kesjtièl 't. De börch weurt wir opgetrokke en daonao wir verinneweerd. (1141). Gozewien IV sjtörf zónder kinger en naef Diederik van Kleef erf in 1207 't kesjtièl. Dees familie neump ziech van Valkeberg.

Valkeberg greujt dan oet tot 'n klein zelfsjtendig sjtäötsje mèt de börch en Valkeberg-sjtedsje es centrum. Formeel vèlt Valkeberg ónder 't hertogdóm Limburg. Es de hertog sjtörf zónder kinger, beginne de hière van Gelder, Braobant, Luuk en Limburg 'ne sjtried um de opvolging. In de sjlaag bie Woeringe (1288) wint Braobant en Jan I weurt hièr van Valkeberg. Walram de Rosse, hièr van Valkeberg, dae aan de kant van Gelder gevochte haet, weigert Jan I te erkènne en dao volg 'n nuuj belegering in 1288. Rónd 1327 beginne weer gevechte, noe tösje Jan III van Braobant en Reginald van Valkeberg (1305-1333). 'n Groat gedeilte van de Valkebergersj weurt oetgemaord. Reginald sjneuvelt naodat ziene zoon Walram ouch in de gevechte ies gesjtorve. In 1334 weurt 't kesjtièl euvergedrage aan 't gesjlach Van Valkeberg.

In 1352 sjtörf 't gesjlach van de hière van Valkeberg in rechte lien oet. Dan begint 'n erfsjtried, die gewonne weurt door de hertog van Braobant in 1365. Dao weurt 'ne kastelein-drossaard aangesjtèld, dae zien functie combineert mèt 't in 1543 nuuj ingesjtèlde gouvernäörsjap van Limburg en de Lande van Overmaas. Bie de veldtochte van Willem van Oranje in de jaore 1568-1574 weurt Valkeberg 'n paar kièr veur korte tied bezat door rebelle. Hienao legert de Habsburgse regering 'n garnizoen in 't kesjtièl. Rónd 1578 besjteit dat oet 80 soldaote. Prins Frederik Hendrik verovert in 1532 Valkeberg mèt zien Sjtaats leger. Dao volge nog 'n paar bezèttinge en es in 1644 de Sjtaatse troep 't kesjtièl wir verovert, weurt besjlote um 't geboew gedeiltelik te sjlope, umdat ze 't es 'n bedreiging veur Mestreech zeen. 'ne Kleine groep soldaote blief achter. In 1672, naodat Franse troepe 't kesjtièl höbbe ingenómme, lök 't de Sjtaatse troepe wir um 't truuk te verovere. Korte tied later bloze ze de boel op en de ouw börch verandert in 'n rewien.

Brón

• o.a. Kastelen in Limburg (2005), ISBN 90-5345-269-9