Kernsplieting
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Kernsplieting is 't oetereinvalle vaan e groet atoom in twie kleinder atome, soms spontaan meh dèks door invlood vaan boetenaof. 't Is meugelek bij diverse radioactief isotope. De zwake kernkrach, die protone en neutrone normaal gezeen bijeinhèlt, weurt daan teneetgedoon. Dit lievert twie nui atome op, die door de baank de hèlf vaan 't aajd atoomgewiech höbbe. In welke produkte 'n atoom vervèlt, is door de oonzekerheidsrelatie vaan Heisenberg neet te veurspeule. Neet alle nucleone (=protone en neutrone) goon evels in dat nui atoom zitte: e paar neutrone vlege vrij door de ruimte. Dèks zalle zij ouch e nui splietbaar atoom rake. Dit bringk 'n kèttereactie op gaank. De leptone die de nucleone bijeinhawwe zalle nao 'n kernsplieting deils vergoon. Heimèt weurt massa in energie umgezat (volgens de speciaol rillativiteitstheorie); dit maak 'n kernsplieting tot 'n extreem krachtege energie-oetbarsting.
Kernsplieting kin spontaon gebäöre; 't is daan 'ne vörm vaan radioactief verval. Bij de mieste isotope gebäört dat mer sporadisch; die vergoon veural door conventioneel verval ('t bekinder alfa-, bèta- en gammaverval). Mer e paar hoegradioactief isotope höbbe spontaan splieting es significante vervalmaneer. Veur kernsplieting op groete sjaol is de touwveuging vaan e neutron nujeg; dit gebeurt in oonder mie kerncentraole en kernwaopes mèt uranium-235 (wie heineve te zien is). Uranium-235 en plutonium-239 kinne mèt rillatief wieneg energie tot de besjreve kèttereactie koume. Veur väöl aander isotope moot 't neutron dao evels oonder hoeg energie op weure aofgevuurd. Materiaol wat gemeind is um in kernreactore of -waopes te gebruke neump me splietstof, nao analogie vaan brenstof.
Kernsplieting is potentieel gevierlek; neet allein door de oontploffinge die 't kin veroerzake, meh ouch umtot de vervalprodukte in de regel väöl radioactiever zien es de splietstof. Verbruukde splietstof is daorum radioactief aofval, wat nog doezende jaore gevierlek blijf es de isotope in versjèllende snelhede vervalle.