Julianatunnel (Gelaen)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Julianatunnel in Gelaen is 'ne verkeërstunnel ónger de sjpoarlien Mesjtreech-Zitterd, de bedriefssjpoarwaeg kómmend van 't expeditieterrein van 't bedrieveterrein Chemelot en de randjwaeg Gelaen-Wes.
De tunnel woort noadzakelik wiej in 1926 in Gelaen de Mien Maurits en in 1929 't naevebedrief SBB aan de weskantj van Gelaen woorte geäöpend en aansjloetend de tösje dees tweë bedrieve gelaege nuuj volkswiek Lèntjheuvel tot óntwikkeling koam. Väöl koelluuj die jedere daag nao de koel gónge kaome mèt de trein nao Gelaen en sjtapde oet op de sjtasie Gelaen-Lötterao. Dit goof dèks geveërlikke situaties doordat de gehaosde wirkluuj nao 't oetsjtappe heël dèks euver 't sjpaor lepe óm op tied op hun werk te kómme. In 1929 woorte planne gemaak óm 't sjpaor vlak bie de sjtasie te óngertunnele en in 't naojaor woort begoosj mèt de boew. Opdrachgaever waar de Nederlandse Sjpaorwaege, de óntwerper waar ir. Ankersmit van de NS en de oetveurder de gebreurs Huitzing oet Winsum en Coevorden. De financiering woort door de NS, de Sjtaatsmiene in Limburg en de Gemeinte Gelaen gedaon.
In 1930 woort mèt de boew van de tunnel begoosj.
De eigelikke tunnel haet eine totale lengde van 75 m en besjteit oet drie apaarte werke jeder mèt ein tösjeruumde veur leechinval. 't Eësjte deil is besjömp veur 't autoverkeër vanaaf de Sjtasie Lötterao richting Gelaen-Centrum en Kraonkel (later woort hiejeuver de Westelikke randjwaeg veur Gelaen geprojecteerd), 't tweëde deil veur de sjpoorwaeg Mesjtreech-Zitterd en 't derde deil veur de bedriefssjpaorwaeg veur kaolentrein kómmende van de Sjtaatsmien Maurits en 't kaetel- en kunsmeswagons kómmende van 't SBB, en later veur 't expeditiebedrief van Chemelot.
De breide van de tunnel is ruum 16 m mèt drie doorgeng. De middelsjte veur 't autoverkeër en fitsers haet ein breide van 10 m en aan jedere angere kantj tweë doorgeng mèt ein breide van 3 m veur luuj te voot. Later, wiej 't autoverkeër aanmerkelik toenoom, woorte dees oet veiligheidseuverwaeging ouch bestjömp veur luuj mèt de fits. Tösje de tunneldeile óngerling zin honingraatvörmige leechgate aangebrach. De tunnel is veurzeen van eine wateropvang mèt pómpinsjtallatie óm hemelwater aaf te veure.
Oarsjprónkelik woort aan de tweë ingeng van de tunnel eine trap aangebrach es verbènjing veur luuj die te voot kaome van de sjasie en aan de angere kantj veur de luuj die nao de ingank van de Maurits ginge of da vandaan kaome. Later wiej de Maurits euversjtapde nao groepsverveur van de koellluuj mèt koelbösse woorte dees trappe minder relevant en woorte die ouch nog deils gesjloop.
De tunnel woort op prinsessedaag 30 april 1931 feëstelik geäöpend, vandao de naam Julianatunnel. In 't biejzeen van alle belanghöbbende partieje, de NS, de Sjtaatsmiene en de Gemeinte Gelaen woort d'r tweë keër ein lintj doorgeknip, eine keër aan de kantj van Gelaen Centrum door burgemeister Damen en eine keër aan de weskantj wo ouch nog de nuje Mienwaeg nao de Maurits waar aangelag en de tunnelopgank richting Burgemeister Lemmenssjtraot, de waeg nao 't wiejerop gelaege SBB. Hiej woort 't lintj doorgeknip door de directeur van de Sjtaatsmienen Ir. van Iterson.
Aansjleetend aan de boew van de tunnel woort óm 't sjpaor en de spaorwaegeuvergank te óntlaste van de koelluuj die nao Gelaen Wes en nao de Maurits ginge ouch nog ein nuuj spjaorwaegsjasie gerealiseerd veur Gelaen-Lötterao. Dees sjasie woort ein jaor later in gebroek genómme.
De tunnel is door de gemeinte Zitterd-Gelaen es gemeintelik monemènt 2883/GM096 aangemerk. Mèt de aanlègk van de Westelikke Randjwaeg is de tunnel recentelik aangepas en gerestaureerd.