Jo Gijsen

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Remunjs, es te dit dialek sjpriks.

---

Joannes Matthijs Gijsen (Oeffelt, 7 oktober 1932 - Zittert, 24 juni 2013) waor 'ne Nederlandse roems-kathelieke geisteleke. Heer woort 't bekindste es bisjop vaan Remund (1972-1993) en Reykjavik (1996-2007). Ouch waor heer doctor in de kèrkhistorie. Heer stoont bekind es oetgesproke conservatief. Aon 't ind vaan zie leve kaom heer terech in sjendale. Zie bisjoppelek motto waor Parate viam Domini, 'Maak de weeg vaan d'n Hier veerdeg', nao Johannes d'n Duiper.

Gijsen in 2010.

Leve

Gijsen woort gebore in 't Braobants dörpke Oeffelt, allewijl gemeinte Boxmeer. Ziene pa kaom vaan Stramproy en wèrkde bij de spoorweeg. 't Bèste deil vaan zien jäög brach Gijsen door in Zittert. Nao 't gymnasium en 't groetseminarie wijde bisjop Guillaume Lemmens häöm op 6 aprèl 1957 in Remund tot preester. Heer woort keplaon in Valkeberg (tot 1959), en daonao lierer aon 't kleinseminarie Rolduc in Kèrkraoj. Heer studeerde theologie en kèrkhistorie aon de universiteite vaan Bonn en Münster. Zien lierersfunctie aon 't Rolduc combineerde heer mèt docentsjappe aon 't groetseminarie in Remund (1963-1966) en de academie veur arsjitectuur in Mestreech (sinds 1964). Gijsen promoveerde in 1964. Tot 1972 waor heer rector vaan 't zösterkloester in Nunem. In 1971 profileerde heer ziech veur 't iers naodrökkelek es conservatief, wie heer zien veurdrach De crisis in de kerk publiceerde. Hei-in had 'r kritiek op 't kèrkelek beleid sinds 't Pastoraol Concilie.

Bisjop vaan Remund

Rector Jo Gijsen woort op 20 jannewarie 1972 vrij oonverwach door paus Paulus VI beneump tot bisjop vaan Remund. Op 13 fibberwarie wijde de paus häöm in Vaticaanstad zelf tot bisjop. Paulus dwóng heibij kardinaol Alferink Gijsen in Roeme de 'han op te lègke'. Dees vernedering woort gezeen es Alferink ziene 'zwoerste gaank nao Roeme'. Op 4 miert naom Gijsen de zetel in de Remundse kathedraol in bezit.

Es nuie bisjop góng Gijsen direk aon 't werk. Heer veurde de planne oet um 't bisdom in lijn te bringe mèt de beslete vaan 't Twiede Vaticaans Concilie. Heer oontworp en nui reglemint veur kathelieke sjaole. Ouch woort 't protocol aongesjerp en oontwikkelde de bisjop 'nen eige beleidsstijl. Heer woort al gaw populair bij de Limbörgse geluivege, meh um zien conservatief standpunte neet oonumstreje.

Zien beneuming tot bisjop woort gezeen es 'n maotregel vaan de psu um de oonröstege Nederlandse kèrkprovincie get oonder controle te kriege. De beneuming vaan Ad Simonis tot bisjop vaan Rotterdam, eve teväöre in 1970, laog in dezelfde lijn. Ouch heer had daomèt groete bereuring oonder progressieve veroerzaak.

Rolduc

In 1974 maakde Gijsen vaan 't kleinseminarie Rolduc e groetseminarie. Dees preesteropleiing zouw in de koumende decennia weure geassocieerd mèt gesloteheid en conservatisme. Zeve jaor ieder hadde de Nederlandse bisjoppe en de preesterordes hun in totaol oongeveer viefteg seminaries touwgedoon en vervaange door vief theologische hoegsjaole. Dees sjaole leverde evels koelek nui preesters op. Rolduc zouw vaan 1974 tot 2004 180 preesters opleie, oonder wee de lateren aartsbisjop Eijk bisjop Punt (Haarlem-Amsterdam) en hölpbisjop De Jong (Remund).

Missiebureau Remund

In dezen tied oontstoont ouch controvers roontelum versjèllende Limbörgse missieorganisaties. 't Bureau veur Internationaol Solidariteit had ziech in 1983 heimelek opgeworpe es 't Limbörg steunpunt vaan 't Komitee Kruisraketten Nee, boe ouch radicaol-linkse partije wie de PPR en de CPN in zaote. Dit woort oontdèk aon de hand vaan 't telefoonbook, boemèt me de telefoonnommers op pamflètte kós vergelieke. De latere veurzitter vaan Pro Ecclesia et Pontifice, mr. Erica Schruer, gaof dit door aon 't Katholiek Nieuwsblad. Gijsen achterhaolde daobij euver kèrkeleke kenale tot 't ingebrach geld minder veur de missie es veur sociaol en emanciperende projekte woort gebruuk, zoonder tot de kèrk dao naodrökkelek bij betrokke waor. Ouch bleke väöl projekte in Zuid-Amerika 't werk vaan linkse bevrijingstheologe.

Naotot Gijsen dees organisaties mie es eine kier had veroerdeild, riechden 'r 'n eige missiebureau op, wat tot op d'n daag vaan vendaog bezeg is. Dit splitse vaan de kathelieke oontwikkelingssamewèrking brach de bisjop dèkser kritiek op. Dèks uutde regionaol gezètte (Dagblad De Limburger) of lendeleke media sjerpe kritiek tege de bisjop. Ouch al umtot väöl leie vaan de missieorganisaties ouch in de Ach-Mei-Beweging zaote, heel de bisjop de betrèkking mèt ze aof. In 1980 beloofde heer, meugelek oonder drök, in 'n Bezunder Synood de einheid vaan de missie te herstèlle. Dit is tot nog touw neet gebäörd.

Stein

In Stein oontstoont e conflik tösse Gijsen en 'n gróp traditionalistische kathelieke roond zieneres Bertha Meuleberg en häör femilie, die 'n nui kapel wouwe doen inwije. Bisjop Gijsen wouw dees kapel neet zegene umtot dat d'n indrök kós geve vaan erkinning vaan de genezing, 't blojend kruus en de stigmata vaan Meuleberg. In 1976 verbooj heer de geluievege mèt te doen aon ieredeenste in de Kapel vaan 't Heileg Lije vaan Christus, boe me d'n Tridentijnse ritus nog volgde. De kapel waor ingewijd door emeritus-aartsbisjop Marcel Lefebvre, en e paar jaor laank deende me hei 't Tridentijns vörmsel nog touw. Oetindelek kaom 't neet tot 'n breuk mèt 't conservatief deil vaan de geluivege.

Aoftrejje

In 1993 traoj Gijsen op dringend advies vaan ziene dokter - dee engsteg waor veur 'ne collaps - aof es bisjop vaan Remund en trok ziech trök in e kloester in Walpersdorf (Oosteriek). 't Katholiek Nieuwsblad speculeerde tot de besjöldeging tege de conrector vaan Rolduc, dee 'n homoseksueel verhajding mèt 'ne seminaris zouw höbbe, daobij 'n rol heet gespäöld. Sommege ouch meinde tot Gijsen daodoor de steun vaan 't Vaticaan verlore waor; heer heet dit zelf ummer oontkind. Gijsen woort opgevolg door mgr. Frans Wiertz, dee häöm op zien installatiemès umsjreef es deeginnege dee de preesters in 't bisdóm hun identiteit had trökgegeve.

Titulair-bisjop vaan Mestreech

Vaan 1993 tot 1996 waor Gijsen titulair-bisjop vaan Mestreech. In dezen tied waor heer rector vaan e zösterkloester in Walpersdorf.

Bisjop vaan Reykjavik

Gijsen woort op 25 mei 1996 bisjop vaan Reykjavik, boe heer sinds 12 oktober 1995 al apostolisch administrator waor. In 't Bisdóm Reykjavik, wat gans Iesland umvat, woene inkel hoonderddoezende lui, vaan wee mer 3% katheliek is, en wèrke èlf preesters. Ieder had Reykjavik mèt Hendrik Hubert Frehen ouch al 'ne Limbörgse bisjop. In november 2012 maakde de Ieslandse oonderzeukscommissie nao misbruuk in de kathelieke kèrk, oonder leiing vaan Hjördis Hákonardóttir, bekind tot Gijsen in zienen tied es bisjop 'ne breef euver seksueel misbruuk heet verneteg. Gijsen repliceerde tot de breef mer um e vermoede góng, en tot de sjriever en heer same tot verneteging hadde beslote.

Klach en besjöldeginge

In 2010 kaom bij 't katheliek klachtebureau "Hölp en Rech" 'n klach binne tege d'n ex-bisjop. 'nen Anoniemen aajd-lierling vaan Rolduc zag tot mgr. Gijsen ind jaore viefteg bij 't surveillere op de slaopzaol zouw höbbe geloerd wie de lierling in bèd aon 't wikse waor. Gijsen oontkós dees besjöldeging, en zag tot heer noets surveillant op de slaopzaole dao gewees waor. De klachtekemissie vaan 't meldpunt seksueel misbruuk binne de Kathelieke Kèrk verklaore de klach oongegrund, umtot loere neet voldeit aon de definitie vaan seksueel misbruuk. Wel meinde ze tot es Gijsen welzeker geloerd heet, hei de privacy vaan de seminaris 'groof heet gesjonne'.

Inkel jaore later kaome insteger beriechte binne. Ouch nog in Rolduc zouw heer 'ne joonk oonzedelek höbbe betas, en in zienen tied in Valkeberg hej 'r 'ne negejaorge joonk versjèllende kiere misbruuk. Kort veur zienen doed woort Gijsen nog nao 't geval oet Kèrkraoj gevraog; heer oontkós de klach. De klachtekemissie erkós nao oonderzeuk evels allebei de gevalle, al kós ze de verkrachting (op poging daotouw) vaan de joonk in Valkeberg neet bewieze. Bisjop Wiertz beide op 11 aprèl 2014 zien excuses aon de slachoffers aon, naotot de zaak iers boete de publiciteit waor aofgehandeld.

In 'n aoflevering vaan Andere Tijden op 21 september 2007 sjetsde versjèllende geïnterviewse Gijsen es 'nen otoritaire mins dee zoe väöl meugelek discussies mèt oondergesjikde oet de weeg zouw goon en gein tegespraok accepteerde tege zien 'orthopdox' beleid. Zien beneuming zouw zien doorgeduid door 't Vaticaan tege de wuns vaan 't bisdóm in. De bisjop woort in de oetzendeing zelfs oetdrökkelek besjöldeg vaan antisemitisme en 't zoegezag planne vaan 'deportaties' vaan dissidente geisteleke. Dit waore de wäörd vaan 'nen ex-preester dee vreuger e persoenelek conflik mèt Gijsen had gehad en in 't program ziene kant vaan 't conflik wouw beleechte.

Emeritaot en hiemele

Gijsen góng op 30 oktber 2007, de maond boe-in heer 75 woort, mèt emeritaot. Es bisjop vaan Reykjavik volgde de Zwitser Pierre Bürcher häöm op. Gijsen góng trök nao Nederland, en naom in Zittert de zelezörg vaan de zösters karmelitesse op ziech. Op 24 juni 2013 storf Gijsen op 80-jaorege leeftied in Zittert, nao e laank kraankbèd. Heer storf in 't hoes vaan zie zöster, boe heer de lèste jaore had doorgebrach, aon 'nen oongeneesleke vörm vaan kaanker.

Bron

Dit is artikel is 'n vertaoling vaan 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, en wel in dees versie.