Improvisatie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Improvisatie is in de meziek 't fenomeen tot 'nen oetveurende musicus t'r plaotse bedink wat 'r geit speule, gemeinelek binne e min of mie vas raomwerk. In väöl meziekculture is 't regel; in de westerse meziek evels, boe meziek vaanajds gemeinelek opgesjreve weurt, is 't ieder get bezunders.

Jazz

Louis Armstrong (1901-1971) waor 'ne briljanten improvisator.

Binne de westerse meziek is improvisatie veural e kinmerk vaan d'n jazz. Allewel tot 't neet vaanaof 't allerierste begin regel sjijnt te zien gewees, is de gewoente veur improvisere al vreug, beveurbeeld in 't ensemble vaan Jelly Roll Morton, in gebruuk gewees. Allewijl maag 'n oetveuring boe-in neet weurt geïmproviseerd, neet of koelek jazz weure geneump.

'n Jazzimprovisatie is in 't algemein 'n variatie op e thema, vaanajds 'nen Tin Pan Alleysong (32 maote, sjema AABA), 'ne blues (12 maote) of 'ne ragtime; ouch aander muzikaol sjablone kinne es thema dene. In de mie touwgenkeleke stijle weurt altied iers 't (gecomponeerd) thema gespäöld, vaanaof de bebop evels kump 't veur tot musici 't thema gans weglete en direk mèt improvisere beginne. D'n tied tot 'ne musicus aon 't improvisere is hèt 'ne solo; edere kier tot heer 't thema umspäölt, sprik me vaan e chorus. Es 't thema 'ne blues is, en 'ne solo doort 36 maote, daan zeet me tot de solo drei choruses doort.

Bij de New Orleans jazz (en tenao ouch d'n Dixieland) waor 't gebrukelek tot de drei melodie-instruminte - klarinèt, trompöt, trombone - soli kraoge, dewijl de ritmesectie - piano, tuba, contrabas en drums - op d'n achtergroond bleve. In de swing had eder sectie vaan de big band euver 't algemein eine solis: ierste trompöttis, ierste saxofonis en ierste trombonis. Dèks kraoge soliste mer ei chorus te speule; groete stare evels kóste soms 'n ganse oetveuring allein solere (beveurbeeld Concerto for Cootie, veur Cootie Williams oet de Duke Ellington Big Band). Daoneve gaof 't ouch toen al jazzpianiste, die gans allein jazz op de piano späölde en natuurlek zelf alle vrijheid hadde bij de vörm en lengde vaan hun improvisaties. Vaanaof de bebop kinne alle musici vaan e combo solere, ouch d'n drömmer.

Tot aon de bebop woort ummer op 'n akkaordsjema geïmproviseerd. In de cool jazz (bij Miles Davis, Birth of the Cool) oonstoont wat me modaolen jazz is goon neume: improvisatie gebaseerd op 'ne modus (dèks de Dorische), bove e statisch akkaord. In de free jazz weure de soli atonaol en verlere ze ouch hun vaste lèngde. Bij de rock jazz en de postmoderne jazz weure väöl vaan de vaste regele weer in iere herstèld.

Klassieke meziek

De cadenze vaan Fritz Kreisler (1875-1962) weure allewijl nog algemein gebruuk.

Vreuger waor improvisatie hiel gewoen bij solerende klaveerspeulers. Ze späölde hun publiek dèks variatiereekse op bekinde melodieë veur, en vaan Mozart is beveurbeeld bekind tot heer pianosonnate oet ziene mouw sjödde. Ouch Liszt improviseerde gere en väöl. Componerende pianiste kóste hun improvisaties eventueel later op pepier oetwèrke. Vaanaof 't ind vaan de negentienden iew is dees traditie evels in oonbruuk geraak. Allewijl blijf de improvisatie gooddeils beperk tot soloconcerte en örgelspeul.

Cadens

Vaanaof de klassieken tied is 't gebrukelek tot in e soloconcert 'ne cadens veurkump. Ze stoon veural in ierste deile vaan concerte, meh koume ouch in de aander twie deile dèks genóg veur. In 't ierste deil indeg de reprise daan mèt e kwart-sexakkaord vaanoet 't orkes, boe 'n fermate bove steit genoteerd. Daan krijg de solis d'n tied um gans allein te improvisere, in princiep euver 't thematische materiaol vaan dat deil. Heet slut zien improvisatie aof mèt 'nen triller op de secunde. Daan vèlt 't orkes weer in mèt e dominant akkoord, boenao 't orkes allein de coda späölt en 't deil indeg. Cadenze zien zoe gewoen tot de componis ze gemeinelek neet noteert; wienie d'n dirizjent e kwart-sexakkaord mèt 'n fermate zuut, weurt heer geach te weite tot de componis 'ne cadens verwach.

Allewel tot 't dus de bedoeling is veur de cadens te improvisere, verzinne väöl soliste neet hun eige cadenze. Veur väöl gespäölde concerte zien euver 't algemein wel oetgesjreve cadenze besjikbaar. Dèks zien die gecomponeerd door groete soliste oet vreuger tije, en soliste die neet höbbe gelierd um zelf te improvisere, gebruke die daan. Zoe weurt 't vioolconcert vaan Beethoven miestal gespäöld mèt de cadens vaan Joseph Joachim of dee vaan Fritz Kreisler. Soliste die wel hun eige cadenze bedinke, improvisere ouch neet altied: dèks sjrieve ze hunne cadens vaan teväöre oet, en rippetere ze ouch demèt.

Örgelspeul

Vaan 'nen organis weurt nog wel verwach tot heer zelf meziek kin verzinne. In 'ne protestantse kèrkdeens leit heer de gezaange in mèt e veurspeul, en slut 'r 't mèt e (zier kort) naospeul aof. Allewel tot väöl componiste koraolveurspeule höbbe oetgesjreve, bedink heer ze miestens zelf. Bij organiste die concerte geve weurt dèks mie verwach: zoe iemes moot variaties kinne improvisere, wie ouch vrij improvisaties euver opgegeve thema's kinne make en improvisere in vaste sjema's wie de sonnatevörm. E naodeil bij 't improvisere is tot d'n organis de rezjistratie gans zelf moot doen: zienen assistent kin neet weite welke rezjisters heer nujeg heet. D'n organis heet daorum bij 'n verandering vaan rezjistratie ummer ein hand vaan de späöltaofel te hole.

De Nederlandse scene

'n Oetzundering op wat bove weurt gezag vint me bij inkel Nederlandse, of beter Amsterdamse musici. Figure wie Willem Breuker en Mischa Mengelberg operere op de grens vaan 'klassieke' meziek en jazz en höbbe in d'n twieden hèlf vaan d'n twintegsten iew e genre gecreëerd wat me geïmproviseerde meziek is goon neume.

Pop

Allewel tot popmeziek gemeinelek neet weurt opgesjreve, en väöl popmuzikante gein note kinne leze, is improvisatie in deze meziekwereld oongebrukelek. Euver 't algemein weurt vaan 'ne pop-act verwach, tot heer ziene songs zoe väöl meugelek 'tzelfde bringk, inclusief de solo's. Oetzunderinge op dee regel bestoon evels wel. Zeker bij sommege progrockbands gaof 't väöl plaots veur geïmproviseerde solo's. 'ne Band dee dat deit, heet euver 't algemein e deil vaan zien inspiratie oet d'n jazz gehaold.