Hollandsen IJssel

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

D'n Hollandsen IJssel is 'n revier in de Nederlandse provincies Utrech en Zuid-Holland. Allewel tot 'r dus neet gans door 't vreuger gewes Holland löp, weurt heer toch denao verneump, um verwarring mèt d'n IJssel in Oos-Nederland te veurkoume.

Oontstoon en historie

Oersprunkelek waor d'n Hollandsen IJssel 'n zijtak vaan de Lek (zelf weer ein vaan de väöl vertakkinge vaan de Rijn). Kort nao Vreeswijk (allewijl gemeinte Nieuwegein) splitsden 'r ziech aof um dao ziene weeg door 't Stiech en 't graofsjap Holland te vervolge. Dit gebeed waor toen nog bekans exclusief moeras. Meh zjus in dezen tied waor me dees streke ('t later Greun Hart) in hoeg tempo aon 't inpoldere. Aofwatere op d'n IJssel kós allein es 't peil neet te hoeg waor. Umtot neet laank teväöre de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede waor aofgedamp, waor de Lek 'n groete revier geweure, wat 't peil in d'n IJssel wijer umhoeg joog. In 1285 woort op las vaan graof Floris V vaan Holland d'n Dam bij 't Klaphek aongelag en d'n IJssel aofgeslote. Noe kóste de polders ouch in dit gebeed weure aongelag.

Oondaanks groondeg waterbehier is d'n IJsseldiek nog eine kier doorgebroke, bij de Watersnoed vaan 1 fibberwarie 1953. Bij Nieuwerkerk aan den IJssel sloog 't water e look vaan neet minder es 14 meter laank. Op las vaan de börgermeister woort toen d'n diek mèt e sjeep gediech. Dit veurkaom de euverstruiming vaan groete deile vaan Zuid-Holland, inclusief deile vaan Rotterdam. Um dit in de touwkoms te veurkoume is in 1958 de Störmvloodkiering Hollandsen IJssel aongelag, 't ierste voltoejd elemint vaan de Deltawerke.

Verluip

Kort nao 't punt boe d'n IJssel is aofgeslote löp heer nog evekes nao 't ooste, in de riechting vaan Vreeswijk (Nieuwegein); heer hèt dao de Krommen IJssel. Al hiel gaw evels drejt 'r ziech in noordwesteleke riechting um laanks 't stedsje IJsselstein (linkerkant), wat nao häöm in verneump. Bove IJsselstein drejt de revier weer, en zeuk noe definitief 'n westeleke riechting op. Inkel kilometers later kump ze bij Montfoort (linkerkant), daonao veurbij Oudewater (rechterkant) en Haastrecht (gemeinte Vlist; linkerkant). Kort nao Haastrecht weurt Gouda aongedoon, vaanajds de belaankriekste plaots aon d'n IJssel; 'n stad ouch boeveur de revier ummer vaan groet economisch belaank is gewees. Veurbij Gouda löp de revier nao 't zuidweste en kump ze neet mie aon stei of stedsjes veurbij. Wel zuut me dao nog inkel groete dörper, wie Moordrecht (gemeinte Zuidplas; rechs) en Nieuwerkerk aan den IJssel (rechs). Tösse Capelle aan den IJssel (rechs) en Krimpen aan den IJssel (links) mund de revier oet in de Nui Maos. Rech tegeneuver de munding vaan d'n Hollandsen IJssel ligk 't dörp IJsselmonde (noe e stadsdeil vaan Rotterdam), in de gelieknaomege weerd. Gans 't trajek (Krommen IJssel neet mètgerekend) is 46 kilometer laank.

Boete de geneumde stedsjes ligke aon d'n Hollandsen IJssel veural väöl polderlandsjappe, zoegeneumde weerde (in 't Hollands waarde). Aon de linkerkant vint me zoe de Lopikerwaard en de Krimpenerwaard; aon de rechterkant höbbe ze gein courante naome meh 't landsjap is dao geliekaardeg. De bebouwing besteit väölal oet kilometerslang gehuchte of dörper in lintbebouwing, mèt smaal akkers achter de boerderije. Versjèllende plaotsnaome indege op -kop of -koop (vaan Middelnederlands cope, 'in pach gegeve polderlandsjap').

Tot aon Gouda weurt d'n IJssel allein nog mer veur plezeervaart gebruuk en ligke tal vaan brögke dreuver. Daonao weurt de revier breier en gief 't hei en dao poontvere um de sjeepvaart neet te hindere. 't Groetste ligk tösse Moordrecht en Gouderak.