Fosfor

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Fosfor is e sjemisch element mit 't symbool P en 't atoeamnómmer 15. 't Is e neet-metaal det in versjillige kluuere kan veurkómme, wovan roead fosfor en wit fosfor (of gael fosfor) 't bekèndjste zeen.

Toepassinge

Vreuger woort 't giftig wit fosfor gebroek veur zwaegele. In 't verli-jjen is forfor ouch väöl gebroek veur luuj te vermaorde. Later woort 't minder giftig en brandjbaar roead fosfor gebroek in zwaegele.

Allewiel is fosfor veural van belang inne landjboew veure perduksje van kónsmès. Hieveur waere geconcentreerdje oplossinge van fifosforpentoxied (P₄O₁₀) es gróndj gebroek. Anger gebiede worin fosfor wuuertj gebroek zeen:

Fosfate denen es gróndjstof veur speciaal glaas det wuuertj gebroek veur natriumlampe;
Calciumfosfaat wuuertj in Sjina väöl gebroek veure perduksje van vuurwirk;
Fosfor wuuertj sómtieds toegeveug aan staol;
Inne vorm van natriumtrifosfaat (Na₅P₃O₁₀) wuuertj 't gebroek veure helheid van water te verlieëge;
Veur militair ènj wuuertj fosfor gebroek bieje perduksje van ónger anger roukbómme;
Mit zwaevel reageertj 't toet fosforpentasulfied det e wichtig industrieel sjemisch tösseperduk is.

Wiejer wuuertj fosfor toegepas bie 't make van veiligheidszwaegele, pesticide en tandjpasta.

Inne biologie speeltj fosfor 'n wichtige rol. DNA en RNA bestaon veur e deil oet anorganisch fosfor en inne vorm van adenosine trifosfaat (ATP) is fosfor wichtig veuren opslaag en 't verveur van innerzjie. Knäök bestaon veur e groeat deil oet calciumfosfaat. In plantjen is fosfor van belang veure óntwikkeling van reut, veure bleuj en veur 't riepe van vröchten en zäöj.