Flakkees
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Flakkees is 't Ziews dialek vaan 't veurmaoleg eiland Overflakkee, in de Zuid-Hollandse gemeinte Goeree-Overflakkee.
Oontstoon en wijer indeiling bewirk
In vergelieking mèt Goeree is Flakkee e stök joonger. Nao 'n aontal euverstruiminge bestoont 't gebeed in de late middeliewe oet wieneg mie es zandplaote. Wie me die weer begós in te dieke, oontstoont dao 'ne koinè vaan dialekte oet de umgeving. 't Flakkees heet daorum väöl minder typische kinmerke die 't Goerees teikene, meh vertuint mie 'n euvergaankspositie tösse de dialekte oet de umgeving. De inpoldering vaan gans 't eiland doort diverse iewe; me meint evels wel tot de mieste koloniste in de nui polders oet de al bestaonde Flakkeese dörper kaome. 't Lèste dörp, Stellendam, is gebouwd op 't land tösse Goeree en Flakkee; taolkundeg evels vèlt 't zoonder mie oonder 't Flakkees.
Me kin binnen 't Flakkees 'n oos-wesversjèl hure. In Middelharnis/Sommelsdijk, Dirksland, Nieuwe-Tonge, Stellendam, Melissant, Herkingen, Battenoord en Stad aan 't Haringvliet weurt oongeveer 'tzelfde dialek gesproke, 't Wes-Flakkees. Dees dörper besloon de bulk vaan 't eiland. In 't oostelek deil vaan 't eiland vèlt ouch versjèl te hure. Ooltgensplaat en Den Bommel valle oonder 't Oos-Flakkees, Achthuizen evels heet, door zien ligking kortbij Noord-Braobant weer 'n aander dialek, wat dujelek door 't Braobants is beïnvleujd. In Oude-Tonge sprik vaanajds 't prottestants deil vaan de bevolking Oos-Flakkees, 't katheliek deil Braobants-Flakkees.
Kinmerke bewirk
Klaanklier bewirk
De Middelnederlandse ae klink algemein wie [ɛː]; de achterklinkers in wäörd wie goa, sloa, stoa die 't Goerees teikene koume hei neet veur. Goereenere bespotte Flakkeeërs mèt 't zinneke Gae je weg, of bluuf je stae?[1]
De korte a klink ouch veur 'n -l wie in 't Standaardnederlands: me zeet op Flakkee valle, en neet vaolle of volle wie op Goeree en op väöl plaotse in Zieland te hure vèlt.[2]
De oersprunkeleke o in e woord wie jonk blijf 'n o; in Middelharnis/Sommelsdijk en in Stellendam weurt ze evels bij sommege wäörd wel geslote tot oe.[3]
Wie dat normaal is in de noordeleke dialekte, kint 't Flakkees twie soorte sjerplang oo. Veur 'n -t weurt dit 'ne centrerenden diftong mèt naoslaag, op aander plaotse is 't 'nen ope monoftong. Me kint daorum groôt en boam.[4] In Achthuizen klink d'n twieklaank in groôt weer aanders, naomelek wie 'ne vallenden diftong grwot 'groet'. Dit kump wijer allein in Colijnsplaat (op Noord-Beveland) veur.[5]
In 't Ziews weurt (of woort tot veur kort) algemein versjèl gemaak tösse de lang en korte ie en lang en korte oe. De lang variante waore in 't Middelnederlands centrerende diftonge en zien dat in 't Ziews soms nog. De korte variante zien oontstande oet einklaanke. Zoe hèlt me schie:te(n) 'sjete' en schiete(n) 'sjiete' oeterein. In Achthuizen en Ooltgensplaat weurt dat versjèl evels neet mie gemaak, al kaom in eder geval de lang ie: veur d'n oorlog nog veur.[6]
Euver 't algemein höbben 't Goerees en 't Flakkees d'n Ingweoonse variant of. De binnelandse vörm af kump in 't Braobants-Flakkees evels ouch veur.
Op Overflakkee vèlt zjus wie op Goeree de h- neet oet: me kint hei huus boe 't in Zieland ummer ’uus is.[7] Oetzundering is evels 't Braobants-Flakkees: in Achthuizen en oonder 't katheliek deil vaan Oude-Tonge verdwijnt deze klaank weer wel, wie dat in 't Wes-Braobants ouch zoe is.[1]
Ouch de -r- veur 'n -s blijf, zjus wie in 't Goerees, stoon, dewijl die in Zieland (gemeinelek) ewegvèlt: worst 'weurs' tegeneuver wost(e).[8]
Grammair bewirk
De grammair vaan 't Flakkees versjèlt neet wezelek vaan de aander Ziewse dialekte. 't Gief get hollandismes, wie 't dooreinhole vaan kenne en kunne.[9] 't Voltoejd deilwoord weurt mèt ge- gemaak, neet mèt e- wie op Goeree. 't Ziews taolgebeed is dao sterk verdeild in.
In 't Oosflakkees geit d'n infinitief ummer oet op -e; 't 'Fries' systeem vaan twie infintieve, wat in 't Ziews vrij algemein is, kump dao neet veur. Bij athematische werkwáörd indeg d'n infinitief daan ummer op -n: gaen, doen tegeneuver westeleke gae, doeë.[10]
Op oostelek Flakkee oontbrik ouch de -n in miervoudsvörm.[11]
Vocabulair bewirk
't Flakkees vocabulair is get noordeleker es dat vaan de aander Ziewse dialekte. Me huurt hei beveurbeeld 't erfwoord veer gebruke, boe me in Zieland algemein 't Frans lienwoord plume gebruuk.[12]
Dialekbehaajd bewirk
Allewel tot 't dialekgebruuk achteroet geit, zeker bij de joongere, kin me 't euveral nog algemein hure. Flakkee kint gein groete immigratie vaan boetenaof.
Cultivatie bewirk
't Flakkees is neet dèks op sjrif gestèld. Oet 't interbellum (zoonder jaortal) stamp 't beukske Flakkeesche Schetsen vaan J. Kleeuwens, e paar korte verhaole euver 't boereleve in e Flakkees dörp.[13]
Rifferenties bewirk
- ↑ 1,0 1,1 Lo van Driel, Taal in stad en land - Zeeuws. Sdu Uitgevers, D'n Haag, 2004: p. 33
- ↑ Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse dialecten. Van Velzen, Krabbendijke, ¹⁰1998: kaart V
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart XI
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaarte IX en X
- ↑ Gijsen ¹⁰1998: kaart IX
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart 8 en 12
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. ix
- ↑ Gijsen ¹⁰1998: kaart XV
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: pp. 420, 508
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. x
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. ix
- ↑ Gijsen ¹⁰1998: p. 1036
- ↑ J. Kleeuwens, Flakkeesche schetsen. Libel-serie nr. 35. Bosch & Keuning, Baarn, z.j.