Epistemologie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De epistemologie of kènnistheorie (Grieks: Επιστήμη, epistèmè "kennis" en λόγος, logos "leer"), ouch waal kèntheorie, kènnislieër of kènlieër geneump, is d'n tak vanne filosofie dae de aerd, oearsprónk, veurwaerd veur en reikwiedje van kènnis en 't weite óngerzeuk. 't Vakgebied is veural veuraanstäöndj binne de analytische filosofie en verbenj waere den ouch dök gelag mitte inzichte oete logica. Ouch bie versjillige kóntinentaal filosofieje kump dees problematiek trögk, veurnamelik inne fenomenologie, meh den döks gekaderdj in e grótter gehieë. Inne weitesjapsfilosofie óngerzeuk me specifiek de raejelikheid enne veuroetgangk van weitesjappelike theorieje en 't kan den ouch waere gezeen es e deilgebied van de epistemologie. De centraal vraoge binne de epistemologie zeen:
- "Waat is kènnis?"
- "Waat kan me weite?"
- "Wie wuuertj kènnis vergaordj?"
Wiejer waere dees vraoge gekómbineerdj mit 'n analyse van gerilleteerdje terme wie euvertuging, rechvaerdiging, waorheid en waornumming. Döks wuuertj ouch gezóch nao e zeker fóndament of criterium, of intern inne miens zelf, of extern örges inne boetewerreld, det es garantie kan dene veur zeker kènnis. Wiejer wichtige perblieëme binne de epistemologie zeen 't Gettierperbleem en 't perbleem van 't filosofisch scepticisme.
Struiminge
bewirkInne kènnistheorie wuuertj volges Friso den Hertog ingegange op twieë houfvraoge:
- "Besteitj zoeaget wie 'n objectieve wirkelikheid, los van oos subjectieve waornumminge?"
- "Op waatfer meneer kónne v'r die wirkelikheid achterhaole?"
Döks gaon weitesjappers gewuuen d'rvan oet det die wirkelikheid besteitj en mit waornummingen en logische raejeneringe te doorgrónjen is. Dit is 'n opvatting oet 't logisch positivisme.
Taengehangendje struiminge, wie 't constructivisme, 't interactionisme of 't subjectivisme, gaeve meistes väöl mieër aandach ane kènnistheoretische vraoge. De wirkelikheid is in häör ougen e subjectief boewsel, e "kónstruk" of e bild det door individue of gruup aan luuj, de "subjèkte", wuuertj gevörmp. Dees struiminge zeen van meining det 't de taak is vannen óngerzeuker óm van dees subjectieve wirkelikheid e nuuj bild te boewe.