Emmanuel Lévinas

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Emmanuel Lévinas (Kaunas, Litouwe, 12 januari 1906 - Paries, 25 december 1995) waor 'ne Joods-Franse filosoof va Litouwse aafkomst. Wijsgerig bezieë waor-e 'ne fenomenoloog en existentialist. Z'n deenke haat väöl invloed op de hedendaagse filosofie, in 't bezoonder binnen d'r ethiek.

Laevesloop

Lévinas waoërt gebaore in Litouwe in 'n joods gezin en waoërt ooch volges die traditie opgevoed. Wie e 11 jaor waoërt sjpäölde de Russische Revolutie. In dae tied wonde-e in de Oekraïne. In 1923 sjtudeerde-e filosofie in Duutsjlaand en Frankriek. E bleef in West-Europa en noom in 1939 de Fraanse nationalitèèt aa. In d'r Twiede Waeltkrèèg dènde-e in 't Fraanse leger en waoërt krèègsgevangene van 1941 bies 1945. Lévinas verbleef in kaampe in Frankriek en Duutsjlaand. Bekaans z'n gaanse familie in Litouwe waoërt in concentratie- en vernietigingskaampe vermoord dör de Nazi's.

De Ander centraal

Lévinas schrieft de Ander bewus mèt 'n hoofdlètter om 't oonophefbaar andersj-zieë van de ander te benaodrukke. De Ander kan en maog dör mich neet gebruukd werre vör eege doeleinde en is noeëts oongewild te integrere vör mien èège doeleinde. Volgens Lévinas waor de Ander 'n weerloos sjepsel dat 'n appel dèèt op m'n verantwoordelijkhèèd. In d'r fond is de relatie töt de Ander bie Lévinas dus ethisch va aard.

Egologie en Ontologie

Lévinas gèft mèt ander wäörd fundamentele kritiek op 't aan èè haowe aa de "Ander" in te kapsele in de èège filosofie. E sjprèkt in dit verband över egologie. Egologie is dus 'n meneer va deenke die 't ego, 't autonome 'ich' es centraal insjtantie besjoewd. In de Westerse deenktraditie is dit al goande saer Descartes. 't 'Ich' is 't centrum, d'r mèdminsj is eenkel 'n belemmering vör de persoonlijke ontplooiing. 't Sjpiegelbeeld neume v'r ontologie, oeë 't 'ich' sjuus oonderworpe wert an 't allesomvattende Zieë, 't (nood)lot. Dit lètste waor volges Lévinas nog erger ömdat de individueel subjectiviteit gaans verdwijnt. Dit waor/is bieväörbeeld 't geval bie 't communisme. Bie zoewal egologisch als ontologisch deenke is d'r sjprake van 'n totaliserend monistisch deenke want de totaal wèrkelèkhèèd wert ömmer oonder ene neumer gevat. 't Wèrkelèk aandersj-zieë is in dit deenke 'n bedreiging en dèènt zoe flot mäögelèk te werre ingepaast in 't èège deenke.

Alteritèèt

In z'n hoofdwaerk 'Totalité et Infini' verbrèjt Lévinas z'ne fundamentele kritiek (gèng ruumte voor de Ander) töt de totaal westerse wiesgerige traditie. In gaans de westerse deenktraditie zow d'r ten dèpste 'gèè begrip väör de ander' gewes zieë. 't Westerse deenke is d'r ömmer op oet gewes öm dat wat aandersj is te reducere töt get beheersbaars. Deze tendaens gèèt volges Lévinas truuk töt op 't antieke Griekse deenke dat alles wat neet-Grieks waor Barbaroi neumde. Alteritèèt kan gedefinieerd werre es 't oonophefbaar andersj-zieë van de Ander. De Ander is noeëts dör michzelf in te sjlète in 'n zelf oontworpe systeem en wert daovör dör Lévinas ooch ömsjraeve es 't Ooneindige. Gaans 't waerk va Lévinas is 'n poge öm de transcendentie van de Ander ten opzichte van 't zieë filosofisch te articulere. Dit dèèt-e oonder andere dör 'n fenomenologische besjrieving te gaeve van 't gelaat van de Ander. De versjiening van 't weerloze gelaat van de Ander kan mich d'r toe bewaege de zörg vör 't èège zieë te vergaeëte. De Ander dèèt dan, mèt ander waoërd 'n appel op mieng verantwoordelèkhèèd.

D'r impact van 't gelaat

Volges Lévinas haat 't versjienge van 't gelaat van de Ander driej kenmaerke:

't gelaat es persuuënleke expressie
't gelaat es ethisch perspectief
't gelaat es verwiezing nao 't universeel gelaat.

't Gelaat es perzuuënleke expressie

Lévinas gèft aa dat os örsjte kènnismaking van de mèdmiensj verlöpt via de waarneuming van 't gelaat. Dit gelaat tuuënt zich zelfsjtendig an os, dat wilt zègke: 't löt zich an os zieë ohne dat ieëmes aandersj invloed kan oetoefene op de vörmgaeving van 't gelaat. Dis zelfsjtendighèèd van 't Gelaat van de Ander is belangriek ömdat daomèt, in örsjte instantie, de Ander besjtèèt, los va mieng verlanges en weunsje. Dit betekent dat v'r motte erkènne dat d'r ieëmes aandersj boete os is, dae nèèt töt mich èèges te herleide is. Dae Ander besjtèèt op zichzelf, is zelfsjtendig. Dat betekent ooch dat dae ander èège verlanges haat die v'r dene te respectere.

't Gelaat es ethisch perspectief

Volges Lévinas sjtraolt 'n gelaat naeve zelfsjtendighèèd ooch kwetsbaarhèèd oet. En dis kwetsbaarhèèd crëëert ooch 'n appèl: 'n oonmiddeleke oproop. Dör dizze oproop wer v'r oonmiddelek getroffe. V'r kinne dao neet aan vörbiegoeë. D'r miensj in noeëd röpt os op, 'dwingt' os os plich te doeë, namelek de Ander rech te doeë, dus rechtvaardèg te handele. Mètliej wiest Lévinas aaf. Dör mètliej wert de Ander aafhankelek gemakd va ozze gooje wil. Lévinas ziet in 't appèl van de Ander dat dae Ander besjlaag laet op ('n dèèl va) mieng vriehèèd. 't Appèl van de Ander in noeëd sjtèlt mich vör 'n radikaal keuze. Ich kan dan twieë dinger doeë:

Ich weger in te goeë op 't appèl van de Ander. In de owwe va Levinas bliefs-te da gevange in dien èège vriehèèd, mèt es gevolg allerlèj vorme va 'willekeur en krèèg'.
Ich goon in op de oetnuëdiging, op 't appèl van de Ander: 'ch naem de risico's die verboonde zeunt an de verantwoordelèkhèèd. Pas op dit momaent handelt me redelek en verantwoordelèk. Want dis twieë valle in de owwe va Levinas same: redelekhèèd is 'n kwestie van verantwoordelekhèèd (naeme vör diene mèdmiensj).

't Gelaat es verwiezing nao 't universele gelaat

Via de verboondenhèèd mèt d'r konkrete miensj raak v'r ooch verboonde mèt alle luuj. Dae ene miensj vör os verwiest nae de driejde(n), de aafwezige(n). Op 't momaent dat v'r os op dis meneer verbinge mèt aander luuj, werre v'r d'r gelieke van de ander (ander luuj). Dit is èng van de mèts interessante gezichspeunte va Lévinas: doe bès nèèt zoonder mieë d'r gelieke an de aandere. Intaegendèèl: d'r andere is miene mèèster in ziene noeëd; in zieng örmooj. Pas op 't momaent dat 'ch oet michzelf traej, e sjtökske van mien èège vriehèèd opgaef, ten gunste van die aander in noeëd, wer 'ch ziene gelieke.

Religieus Horizontalisme

Lévinas wegert de relatie töt God te zieë es 'n relatie naeve en los van de relatie töt de Ander. De Oneindige openbaart zich volges Lévinas an èè haowe aa in de literatuur en in 't gelaat van de Ander. God èèges keumt dao èèges neet aan te pas, e löt zich dör 't miensjelèke bewuszieë neet in kaart brènge. God is väölieër de Ongriepbare die 'n sjpaoër haat achtergelaote van z'n vörbiegoeë en die mich mèt de Ander haat achtergelaote. Es ich 'n appel van de Ander beantwoord, 'zeen' ich God in 't gelaat van die Andere. God sjtèèt dus niet baove d'r miensj (religieus verticalisme) mae is truuk te vinge op Aeërd in 't gelaat van de weerloos Andere. God handelt neet, God 'besjtèèt' neet, mae God geldt waal in os (ethisch) handele.