Ella Fitzgerald
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Remunjs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Ella Fitzgerald (Newport News (Virginië), 25 april 1917 - Beverly Hills (Californië), 15 juni 1996) is ein van de grootste jazz-zengeresse ooit. Zie wört den ouch 'The First Lady of Song' geneump en won derteen Grammy-awards. Häor sjtum haaj e groot bereik van drie octave, 'ne heldere klank, 'n dudelike oetsjpraok, en leende zich ouch good väor scatting. Fitzgerald kos boetegeweun good improvisere. De einige kritiek die me waal ens haet, is det häor zank zich eigelik neet leende väor 't get triestiger repertoire.
Biografie en werk
bewirkElla Fitzgerald haaj 'n meujelike en erm jeug. Zie woor 't jaor väor häor grote doorbraok zelfs daakloos. Zie waerde aevel ontdek bie 'ne amateurwedsjtried in 't naojaor van 1934 in Harlem, New York. Vervolgens noom Chick Webb häor in zien orkes op en zo vergaarde Fitzgerald häor roem. Mit Webb noom zie vanaaf 1935 väor Decca plate op, wovan häor bewirking van 't kinjerleedje 'A-Tisket, A-Tasket' een hit oplaeverde. Wie Webb in 1939 sjtorf waerde 't orkes omgeduip toet Ella Fitzgerald and her Famous Orchestra, mit maotig succes.
In 1941 besjloot de zengeres, die vrie jong en onervare woor väor 't leije van 'ne aojerwitse bigband - dae ooch langzaam oet de mode begos te rake -, solo wiejer te gaon. Zie koos häor repertoire ummer minder oet swing en meer oet bebop, 't letste veural doordet zie toerde mit de bereumde bebopper Dizzy Gillespie en de bekinde bandleijer Duke Ellington.
Tiedes dees periode bleef zie plate opnumme väor Decca, det häor helaas slech en beperk repertoire aanbooj, zodet zie es zengeres neet kos greuje. Concertimpresario en grondjligker van de platelabels Clef en Norgran Norman Granz begos vanaaf 1949 häor onger 't versjtikkende regime van Decca oet te haole en väor zien eige labels te laote opnumme. Fitzgerals' contrac leep echter aaf in 1956, mer vanaaf 1949 trooj zie waal op in de rondjreizende konzaertserie van Norman Granz, Jazz at the Philharmonic.
In 1955 sjpeelde zie ouch in 'ne film mit Peggy Lee, Pete Kelly's Blues, en teikende vervolges bie Granz's Verve Records, wo zie häor bekinde songbooks mit meziek van onger angere Cole Porter, George Gershwin, Ira Gershwin, Harold Arlen en Duke Ellington opnoom. Allein 't letste album hievan is richtige jazz te neume. Häor carrière noom vanaaf 1956 'n vluch. Ella wirkde same mit oeteinloupende artieste wie Oscar Peterson, Roy Eldridge, Count Basie, Dave Brubeck, Nelson Riddle, Duke Ellington, Joe Williams en väol angere.
In 1960 verkoch Norman Granz 't label Verve, mer hae bleef Fitzgeralds perseunlike manager. Ella bleef succesvol opnames make, wiewaal zie genog verdeende om mit pensjoen te gaon. Häor beste wirk stamp oet dees periode. Ella trooj weer op in 'ne film, Let No Man Write My Epitaph. Det waerde gei succes.
In 1963, 1964 en 1965 werkde Ella mit Roy Eldridge en 't Tommy Flanagan Trio, daona mit 't Duke Ellington Orkest, in de jaore 1965, 1966 en 1967. Ongertösje noom zie väol singles op, wovan Can't Buy Me Love 'ne hit waerde. Anger singles, wie I'm A Poached Egg en We Three, waerde neet zo'n succes.
In 1966 löp 't contrac mit Verve aaf en geit Ella freelance. Dit resulteert in 'n aantal country- and western, en spirituele opnames, om 't jonger publiek te trikke, waat väor väol jazzfans sjlech te begriepe is.
In 1972 wört aan Ella's comeback in de jazzscene gewirk. Dit wört de plaat Jazz at the Santa Monica Civic, mit Count Basie en Tommy Flanagan. Hienao teikent zie bie Norman Granz' nuuj label Pablo, wo zie van 1973 toet 1989 plate op oetbringk, wovan de veer mit Joe Pass, de twee mit Basie en 'n aantal liveoptraejes op 't Montreux Jazz Festival de beste zeen.
Fitzgerald begos vanaaf 1970 las te kriege van de gevolge van sokkerzeekdje, die eerst resulteerde in blindjheid. Häor sjtum bleef toet begin jaore '80 good, mer vanaaf 1984 geit ze achteroet. Op häore letste plaat, mit de saxofonis dae haar ontdikde in 1934, Benny Carter, is dit good te heure. Later, in 1989 of 1990, noom Fitzgerald nog 'ne plaat op, dae neet woort oetgebrach. Häor allerletste opname sjtamp oet 1991, wie ze väor de Japanse film Setting Sun de sountrack inzong. In laat 1992 maakde ze häor letste publieke optraejed. Wiewel ze in 1993 gevraag waerde väor e duet op 'n album van Frank Sinatra bleef ze hienao toesj wone in Beverly Hills. Door diabetes mellitus moeste in 1993 beide ongerbein geamputeerd waere. In 1996 sjtorf ze aan de gevolge van de sokkerzeekdje.
Fitzgerald trouwde twee maol.