Beegs

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Beegs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Beegs (door luuj van boete ouch waal es 'Beechs' gesjreve) is 't dialek dat gespraoke wurt in t dörpke Beeg en omgeving. Wie de vastelaovesvereiniging ‘De Zawpense’ in 1986 hun 11-jaorig bestaon vierde, is e beukske oetgegaeve ónger redactie van Jo van der Sluys. Dao in is toen ‘n artikel gesjreve äöver de spelling van ‘t Beegs.

‘n Dialekmès, gesjreve door Jo van der Sluys bie het 100-jaorig bestaon van de katholieke kirk in 2007, waor de aanleiding óm 't artikel oet 1986 nog ‘ns kritisch te bekieke en ouch te toetse aan de algemein väörsjrifte van 't beukske ‘Spelling 2003 voor de Limburgse dialecten’ oetgegaeve door het ‘Bureau Streektaal Nederlands-Limburg’.

De spelling van ‘t Beegs, wie die noe hie ónger zóa praktisch mäögelik is weergegaeve, vervungk dus 't artikel oet 1986.

Klinkers

De klinkerteikes waere gesjreve wie in ‘t Nederlands. Dao kómme väör ‘t Beegs de volgende teikes bie: è in weurd wie: wèk, lès, bèd, lègke (brood, laatst, bed, leggen) ö in weurd wie: sjödde, rök, pöt, mök (schudden, rug, potten, mug) ó in weurd wie: zón, hóndj, tón, Kóns (zon, hond, ton, Constant) ae in weurd wie: zaeg, kaere, laeke, paerd (zaag, vegen, lekken, paard) äö in weurd wie: väöl, bräödje, käöke (zaag, speklap, kokhalzen/keuken) ao in weurd wie: zaod, kaod, straot, maon (zaad, kwaad, straat, maan)

Sjrief nóatj de döbbel ee, oo, aa, uu es dat vanoet ‘t Nederlands geredeneerd verkiërd is. Sjrief dus: sjete, moder, bloje, vader, zuver.

Twiëklanke

In ‘t Beegs kómme de volgende twiëklanke väör: ië in weurd wie: fiës, kiës, twië, kestiël (feest, kaas, twee, kasteel) óa in weurd wie: róad, gróat, knóaje (rood, groot, knoeien) uë in weurd wie: gruëtsj, duëske, luëter (trots, doosje, waswater) aaj in weurd wie: begaaj, vlaaj, maaj (tuig, vlaai, made) aej in weurd wie: traej, raeje, gaeje (voetstap, reden, onkruid wieden) aoj in weurd wie: braoj, kaoje, baoj (speklap, kwade, politieagent) äöj in weurd wie: näöj, bräöj, dräöj (naden, speklapjes, draden) uuj in weurd wie: luuj,(tant) Truuj (mensen, tante Trui) ooj in weurd wie: ich blooj,ich trooj (ik bloed, ik trapte) oej in weurd wie: ich loej, foei (ik luid, foei) euj in weurd wie: bleuj, greuje (bloesem, groeien) ej in weurd wie: lej, letej, fejn (lei, vensterbank, mooi) aw in weurd wie: kaw, hawf, zawf (koude, half, zalf)

Bie de keus tösje ou/au mót ger altied väör ou keze, behalve es ‘t Nederlands een au haet (bv. in e woord wie ‘paus’).

Bie de keus tösje ei/ij ouch hie altied väör ei keze, behalve es ‘t Nederlands een ij haet (bv. in e woord wie ‘t IJ’ (water in Amsterdam

Mitklinkers

De mitklinkers zeen ‘t zelfde es in ‘t Nederlands mer dao zeen nog enkel apaarte gevalle: gk in weurd wie: ligke, zègke, mögke (liggen, zeggen, muggen) sj in weurd wie: sjóan, sjeif, sjliepe (mooi, scheef, slijpen) nj in weurd wie: hanj, manj, enj (handen, manden, eind)

Opmerkinge äöver e paar mitklinkerteikes

De spelling nk en ngk De mitklinkercómbinatie ngk wurd gespeld es nk. Dus:’t Nederlandse lang, zang, ding mót ger neet sjrieve es langk, zangk, dèngk, mer es: lank, zank, dènk.

‘n Oetzunjering hieop zeen de wirkweurd mit ‘n stam op ng: zènge, hange, sprènge, verlange. De 3e persóan ènkelvoud wurd gesjreve es: hae zungk, hingk, sprungk, verlangk.

Mót ich hóndj of hóntj, good of goot, gewoond of gewoont sjrieve? In dit saort gevalle wurd de spelling van ‘t Nederlands gevolg vanwaege de gewènning aan ‘t woordbeeld. Sjrief dus: hóndj vanwaege honden; dus ouch: tandj, landj enz. good vanwaege goede gewoond vanwaege woonde gesteund vanwaege steunde

Internationaal weurd

Sjrief weurd die oet anger tale kómme zoaväöl mäögelik in de internationaal spelling. Dus: telefoon, dirigent, directeur, diskette, televisie, chatte, maile enz.

Aanein vas of los sjrieve?

Es se taal huërs dan höb se eigelik neet in de gate dat bekans alle weurd aanein vas gespraoke waere. Dat kump door e paar versjiensele die men mit ene taalkundige term ‘assimilatie’ en ’sandhi’ neump. Gemekkelik gezag beteikent dit dat klanke zich aanein aanpasse, verangere en weurd aanein vas kómme te zitte. Dat is neet allein zóa in ‘t plat mer in alle tale. Mer es men ‘n taal geit sjrieve dan wurt die weergegaeve in losse weurd, zónger assimilatie en sandhi.

Es se pas dialek begins te sjrieve dan höbs se de neiging óm ónbewus weurd aanein vas te sjrieve ómdat se aafgeis op ‘t gehuër (waat op zichzelf neet sjlech is). Toch is ouch de spelling van ‘t dialek in principe e woordisolerend systeem zónger assimilatie.

De neiging óm weurd aanein vas te sjrieve is hiël sterk bie de cómbinatie van ‘n persoansvorm en ‘t óngerwerp dat dao op volg.

Op gróndj van ‘t baovestaonde mót g'r dus sjrieve: Bès se of bès te (ben je) en neet bèsse of bèste Hulp se of hulps te (help je) en neet hulpse of hulpste

NB. se en te zeen gereduceerde vorme van dich.

Eine goje raod is dus óm in principe de weurd los te sjrieve.

bron: Beegs woordebook Beeg.nl