Atuatuca Tungrorum
- Dit artikel is gesjreve in 't Tegels. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Tungers, es te dit dialek sjpriks.
Atuatuca Tungrorum, 't hujige Tóngere, waar ein Romeinse sjtad in de provins Ónger-Germanieë (Latien: Germania Inferior). De sjtad sjteit vermeld op de Peutingerkaart op 't kruutspunt van de waege nao Coriovallum (Heële), Perniciacum (Braives), Orolaunum (Aarle) en Feresne (Dilse).
Historie
bewirkKeizer Augustus verdeilde de provins Gallia Belgica in distrikte (civitates), waobeej Atuatuca Tungrorum de hoofsjtad van 't Civitas Tungrorum woort. Dit gebied loog in 't gebied wao veurhaer de Eburone, 'ne sjtam van de Belgae, hadde gelaef. Naodet de Eburone door de Romeine ware verdreve, woeënde heej de Tungri; dit wore meugelik naozate van de Eburone, mer 't kènne ouch (anger) Germane gewaes zien. Kórt veur 't begin van ózze jaortelling woort in Atuatuca Tungrorum 'n Romeins legerkamp gebouwd. Dees plaats waar strategisch gelaege aan de belangrieke Romeinse heirwaeg van Colonia Claudia Ara Agrippinensium (Kölle) nao Gesoriacum (Boulogne-sur-Mer). Beej het legerkamp kwaam al rap 'n plaetske wao ambachsluuj en hanjelaere zich vestigde. Dit börgerdörpke (Latien: canabae) ontsjtóng zuudwestelik van 't legerkamp. Keizer Augustus waar van plan Germania te verovere, waoveur vanoet Atuatuca veurraode koste waere aangeveurd. In de ieërste iew woort 't plan um Germania te verovere losgelaote, zeker nao de kattestrofale sjlaag beej 't Teutoburgerwald in 't jaor 9, waobeej de Romeine ónger generaal Varus dreej legioene verlaore.
Kórt dao-op woort 't legerkamp beej Atuatuca verlaote, mer de plaats bleef belangriek as doorveur- en opsjlaagplaats. In 't jaor 17 sjtichte keizer Tiberius de milletaere provinses Germania Superior en Germania Inferior (Baove- en Ónger-Germanieë), die nag immer deil oetmakde van de provins Gallia Belgica, mer rechsjtreeks door 't leger besjteurd woorte. 't Börgerplaetske óntwikkelde zich volges 'n regelmaotig sjtraotepetroen, zoeëwie zoeëvuuel Romeinse plaatse. Door de vröchbare ómgaeving en gójje ligging, greujde Atuatuca Tungrorum oet tót 'n bleujende Gallo-Romeinse plaats. In 't midde van de ieërste iew woort d'r 'n adminnestrasiecentróm en garnezoenvesting gevestig. Atuatuca woort verantwaordelik veur de beveurraojing van de groeëte legerkampe Noviomagus (Nimwege) en Castra Vetera (beej Sante).
Beej de opsjtank van de Batave in 69-70 woort Atuatuca in brank gestaoke door de Batave. Naodet de opsjtank waar naergesjlage, woort de stad waer opgeboewd. Atuatuca kreeg verharde sjtraote, sjteine geboewe en 'n aquaduct. In 90 woorte de milletaere Germania-provinses door keizer Domitianus wies volsjtendige provinses verheve.
Municipium Tungrorum
bewirk
In de twieëde iew woort 'ne 4,5 kilomaeter lange moer um de sjtad geboewd. Binne de moeëre verrees 'n gerichsgeboew (basilica) en 'n groeët graanpakhoes. In dees tied woeënde d'r zó'n 5.000 minse in de sjtad, zoeëget aevevuuel as in Nimwege. Heejmèt waar Atuatuce de groeëtste sjtad op 't gróndjgebeed van 't hujige Belsj. Rónk de stad loge groeëte landboewbedrieve (villae rusticae). In de derde iew woorde dees groeëtendeils verranneweerd door plunjerende Germane. 't Zól tót 't eind van de ieëw deure ieërdet de Romeine de roe zólle hersjtelle. In 313 erkènde keizer Constantien de Groete het rech van de börger um eur eige gluif te keze, woedoor 't Christendóm zich rap kós versjpreije. 't Bisdóm Tóngere woort 't ieërste bisdóm in de Nederlande.
Midde veerde ieëw woort 't Riek waer door Germane bènnegevalle. De Romeine verplaatste eur aandach nao 't baeter verdeidigbare Mosa Trajectum (Mestreech), ten koste van Tóngere. De bevolking noom af en de moer woort ingekort.