't Kanaal

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Breuker. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Kanaal is 'n zieësjtraot in 't weste van Europa die Groeët-Brittannië va Frankriek sjeit en de Noordzieë mit de Atlantische Oceaan verbingt. In 't Frans waert dees zieësjtraot La Manche ("d'r moew") geneumd, vawaege de trichtervorm die aoch aan 'ne moew deit dinke. Same mit 't zudelik deil van de Noordzieë is 't 't dröks bevare sjieëpvaartgebeed op de welt.

Geografie

't Kanaal haat 'n lengde van óngevier 560 kilomieëter en 'n breidte die versjilt van 240 kilomieëter op 't breidste deil en 34 kilomieëter op 't sjmaalste deil. Dit sjmaalste deil waert aoch waal 't Nauw va Calais geneumd. De lengde van de zieësjtraot waert dèks bepaald doer d'r aafsjtand tösje Land's End (Ingeland) en 't eiland Ouessant (Frankriek) in 't weste en 't Nauw va Calais in 't oeëste. 't Kanaal is gemiddeld zoeën 60 mieëter deep, mit 'n maximaal deepde van 120 mieëter.

In dees zieësjtraot ligke 't eiland Wight en de Kanaaleilande, 'ne eilandegroep kort vuur de kus va Normandië, dae ónger de Britse Kroeën vilt, meh evvel gein ónderdeil van 't Vereinig Kuëninkriek is. De Kanaaleilande waere gevormd doer de eilande Guernsey, Jersey, Alderney en Sark.

De belangriekste haveplaatsje aan 't Kanaal zint 't Ingelsje Plymouth, Bournemouth, Portsmouth, Brighton en 't Franse Le Havre en Cherbourg. Bie Le Havre mungt de groeëtste revier oet, de Seine.

Óntsjtaoën

Oersjprónkelik waor 't Kanaal 'ne bóch in de Atlantische Oceaan, van de Noordzieë gesjejje doer kalksjteinberg. 't Gebeed wat huuj de Britse Eilande waert geneumd makde deil oet van 't Europees continentaal plateau. D'r doerbraak is nao d'r lètste iestied óntsjtange. In dizze iestied waor 't gebeed van de Britse Eilande groeëtendeils bedèk mit 'n ieslaog en waor 't zieëniveau zoeën 120 mieëter lieëger es huujsedaags. 't Kanaal waor 'n oetgesjtrèkde iezige toendra woeë 'n revier weswaarts doerhaer sjträömde nao de Atlantische Oceaan. Dees revier kreeg häör water van de Rien en de Theems. Wie 't ies sjmolt óntsjtóng e groeët zeutwatermeer in 't zudelik deil van wat huuj de Noordzieë is. Ómdat 't noordelik deil van de Noordzieë nog ummer oet ies besjtóng kós 't water neet óntsjnappe en zoch oeteindelik 'ne oetwaeëg. De kalksjteinhuëvele tösje Dover en Calais, die pès dan 'n landingde vormde, woerte zoeë doerbraoëke doer wat 't Nauw va Calais en de kinmerkende kalkkliffe aan de kus óntsjtónge. Doer inwerking va golve op d'r zachte kalksjtein verbreidde de kloof zich ummer mieë, e proces wat pès op d'r daag van huuj doergeit.