Zjwarte Doeëd
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Klummesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Zjwarte Doeëd is 'n benaming veur de versjillende pesepidemieë die in 't begin van de 14e iew enorme sjlachtoffers in Europa tot gevolg hei. De bekendste van die epidemieë is die van 1348. De sjattinge gont dat 'n derde van de toenmalige bevolking gesjtorve is aan dis uters besjmettelike ziekte. De pes hou väöl sjlachtoffers kenne make omdat d'r sjprake waor van 'ne hoeëge bevolkingdrök: d'r waore te väöl minsje veur d'r besjikbare grond. 'n Gevolg waor groeëte voedseltekorte waodurch de gezondheid van minsje sjterk achteroet waor gegange en ze väöl vatbaarder waore veur ziekte. Ganse dörper waore oetgesjtorve en zunt van de aardbodem verdwene. 'n Veurdeil veur de euverlaevende waor dat de bevolkingsdrök tot 'n hieël lieëg nivo gezak waor, waodurch d'r opins voodsel genog waor en minsje wir gezonder werde. 'n Twieëde gevolg is dat de handel, die sinds eind 13e iew durch dae hoeëge bevolkingsdrök op 'n dieptepunt waor, wir kos toenumme waodurch d'r mieë geld in umloup kom. Dis oplaeving van de handel zörgde d'r veur dat de sjtaatsvorming richtig van sjtart kos gaon en dat de Europeanen oeteindelik de meugelikheid kreege um op ontdekkingsreize te gaon.
Pas in 1658 oontdèkde d'r Duutsje jezuïet Athanasius Kircher dat de pes veroorzaakt waoërd dör micro-organismen.
Varia
bewirkD'r existentialistische roman De pest va Albert Camus handelt uvver 'ne arts, Bernard Rieux, dae tiedens 'n pesepidemie in de Algerijnse sjtad Orient sjtaandhèlt oonder extreem umsjtandèghede.