Wes-Fries (historisch)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Wes-Fries is 'nen oetgestörve vörm vaan 't Fries dee vaanajds in de provincie Noord-Holland woort gesproke.
Historie
bewirkKort nao de Groete Volksverhuizinge woort 't Fries in gans de Nederlandse kösstreek gesproke, tot in Zieland. Naotot de Frieze door de Fraanke woorte oonderworpe, naom e deil vaan de Frieze 't Frankisch euver. Noordelek vaan 't IJ bleef me evels Fries praote. Wie alle Frieze hele ze 'n rillatief maot vaan oonaofhenkelekheid binne 't Frankisch, later Heileg Roems Riek.
Heiaon kaom 'n ind wie graof Floris V vaan Holland Friesland beweste 't Vlie inlijfde bij Holland. Vaanaof dat momint verloor 't Fries hei zie prestiesj en begós 't te verdwijne. Dit góng evels mer lankzaam: nog in de zeventienden iew woort 't gesproke in deile vaan Waterland (die es vaardörper bezunder geïsoleerd waore) en roontelum Schagen. Roond 1700 moot 't toch zien oetgestorve.
Restante
bewirkMèt Wes-Fries meint me allewijl 't Hollands dialek wat in Noord-Holland bove 't IJ weurt gesproke, en bij oetbreiding ouch ing verwante dialekte wie 't Texels, Wierings, Zaans en Waterlands. In die dialekte vint me väöl Fries taoleige. Vreuger meinde me dao-in d'n invlood te zien vaan e Fries substraot. Mèt die conclusie moot me evels oppasse, umtot me väöl vaan die frisismes ouch in awwerwètse Zuid-Hollandse en zelfs Ziewse dialekte kin vinde. Wie de Wes-Frieze op 't Hollands euvergónge, höbbe ze die mesjiens gewoen euvergenome. Sommege kinne evels wel aon direkten invlood vaan 't Fries substraot weure touwgesjreve, wie 't gebruuk vaan lutje veur 'klein'.
Ouch direk opvallend zien de talloeze plaotsnaome vaan Friesen oersprunk, wie Lutjebroek ('klein moeras') en Twisk ('tössenin').
Corpus
bewirk't Aontal tekste in 't Wes-Fries is zier beperk. Iewelaank had me allein de besjikking euver glosse: veural losse wäörd en get korte zinnekes. In 2018 evels herkós taolkundege Arjen Versloot 'n (al bekind en obbenuits gepubliceerd) erotisch leed oet 1643 es Wes-Fries. Dit leed (deil vaan de leedbundel Amsteldamsche minne-zuchjens) is noe d'n insegsten teks vaan beteikenis in de taol.
Kinmerke
bewirk't Wes-Fries stamde zjus wie de aander Friese taole aof vaan 't Aajdfries. Veur e deil had 't dezelfde oontwikkeling doorgemaak wie 't Westerlauwers Fries. Zoe waor de Aajdfriese ê ouch hei veraanderd in ie (oetspraok /iə/ of 'ne soortgelieken diftong). De typisch Westerlauwerse wäörd sa en ta koume hei neet veur (soo en to). Sommege veranderinge in 't Wes-Fries höbbe totaol geine pendant in 't Westerlauwers Fries (tioegen tegeneuver Westerlauwers tsjin 'tege', haus tegeneuver Westerlauwers hûs 'hoes'). Ouch de breking vaan 't persoenelek veurnaomwoord jeck 'iech' (Aajdfries ic, Westerlauwers ik) vèlt op.
Door zien positie stoont de taol oonder zwoeren Hollandsen drök en had ze oongetwiefeld väöl Hollandse lienwäörd. In 't leed oet 1643 vèlt 't woord fleysch op, wat 't inheims flaesk sjijns had verdroonge. In 't Westerlauwers Fries gebäörde dat pas in de negentienden iew.