Vuursjtèèmien
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Vuursjtèèmien is 'n mien oeë me saer d'r jonge sjtèèntied vuursjtèè oontgon. Dae sjtèè how me nuëdèg öm getuug van te make.
- In 1881 oontdèkde d'r Belzje archeoloog Marcel De Puydt de vuursjtèèmien va Riekelt. Dis mien 'n 500 jaor jonger wie de mien va Spienne in Henegouwe.
- De vuursjtèèmien va Spienne is UNESCO Waelterfgood en gedateert op 4300 v.Chr..
- 't Gèf ooch 'n mien in De Plenkert in Valkeberg. Dis mien is saer 2000 te beziechtige.
De mien bewirk
De aodste prehistorische vuursjtèèmiene zeunt in 'ne helling horizontaal gegrave op de huuëgde van 'n silexbaank. Later makde me miene die besjtonge oet 'n vertikaal nao oonder gegrave laoëk. D'r waoërt waal al 'ns oondergrondse verbeendinge gemakd van de èng koel nao de aander, es die neet te wiet oet-èè loge, mae van echte gangesjtelsels is gèng sjprake. De koele zeunt mètstens mer 'n paar meter deep mae d'r besjteunt miene va mieë wie 20 meter deep.
Waerkwies bewirk
Ene meinsj kapde op de huuëgde van d'r vuursjtèè de knolle los mèt 'n speciaal daovör bedoeld gereedsjap. Örsj haolde e d'r kriet oonder knol oet en wrikde da d'r knol oet d'r mergel. Baovegroonds waor övver 't laoëk 'n hote constructie gemakd oeë luuj sjtonge die mèt 'n zèèl de knolle ömhoeëg trokke. Kiek aafbeelding in externe leenk. Mèt 't losgehowwe kriet en 't aander aafval vulde me de oetgeputte koele op. In sommige depe koele in Spienne, oeë-in 't te duuster waor öm bie daagleech te kènne wèrke, zeunt laemkes voonde, 'ne vuursjtèè mèt 'n holte oeë-in me get koes doe brenne.
Haoffabrikate bewirk
De oontgonne vuursjtèng waoërte baovegronds groof bewèrkd töt haoffabrikate. Me hoof alles van d'r kloomp aaf oeë me toch niks mèt koes doeë. Dat makde ooch 't verveur efficiënter. Bewèrkde silex oet Spienne en Riekelt vindt me in gaans West-Europa turuk. Bie de mien va Riekholt waor ooch 'n nederzetting. Dao haat me in verhouwing väöl vaeërdèg getuug voonde.
Sociaal stratificatie bewirk
Me vermoed dat de sociaal stratificatie in dizze tied ziene oorsjprong haat. 't Waor gemekkeleker en aangenamer öm de sjtèng in de aoëpe loch ömhoeëg te trèkke es öm ze in 't primitief gesjtut laoëk oet d'r mergel te kappe. In Obourg (Henegouwe) haat me 'ne veroongelökde koempel voonde. E leet 't laeve dördat 'ne miengaank insjtorde.
Inspiratie vör literatuur bewirk
Jacques Vriens sjreef d'r jeugdroman Ruzie om de vuursteenmijn. [1]