Hièrlikheid

(Doorverweze van Vriej hierlikheid)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


'n Hièrlikheid ies 'n bepaald gebeed rónd 'ne hièrehaof of 'n kesjtièl, woavan de eigenaer of hièr op 'n gegeve moment besjtuurlike mach kreeg en daodoor 'n hièrlikheid waor gebore. De zetel van de hièrlikheid, de hièrehaof, kreeg dan 'n verdedigingsfunctie in tieje van (politieke) oorlog (10e en 11e ièw) en kreeg daodoor ouch verdedigingsfuncties. Dèks waor inpandig 'n gevangenis.

Ouw hièrlikheid bewirk

In dae ièrsjte tied óntsjtónge de ouw-hièrlikhede in tegesjtèlling tot de nuuj hièrlikhede, die later gesjtiech woorte um de sjtaatskas van de vors te sjpekke. ’n Veurbeeld van ’n ouw hièrlikheid ies Oud-Valkeberg. Hie zetelde de hièr van Valkeberg, Thibald va Voere, veurdat ’t kesjtièl Valkeberg op de Heunsberg geboewd woort (1087). Ander ouw hièrlikhede zint Sjin op Geul, Sjtröch, Heerle, Eijsde, Ittere (Meerssenhove), Gäöl, Sjènne, Elsloo, Wienesrao, Hièr, Kièr, Vaosjrao en Hoensbroek, Sjaasberg, Sint-Jansgelaen, Nut, Austenrao, Lummel, Sint Gietere, Hieërlikheid Mofert, Revere, Vliek Voelender en Doonder.

Ouw hièrlikhede die deil ginge oetmake van 't Hertogdom Limburg en noe op 't Belsj liegke zin Sprimont, Esneux, Baugnée, Remière, Kapel, Tafier, Villers-aux-Tours, Lontzen en Wademont. Aander hièrlikhede op 't Belsj zin Bütchenbach, St. Vith en Turnhout.

Vriehièrlikheid of vriegood bewirk

'n Eigendóm, 'n eige good of hièrlikheid mèt 'n eige rechsjpraok hèt 'n vrie hièrlikheid of vriegood. 'ne Vriehièr ies allein óndergesjiek aan de keuning of keizer.

Hièrlike rechte bewirk

Naogelang de rechte van de hièr óndersjeie v'r:

  • De hoaghièrlikheid of haushièrlikheid, woabie de hièr 't rech haet um liefsjtraof en doadsjtraof oet te sjpreke.
  • De lièghièrlikheid woabie de hièr beperkde juridische rechte haet.

Liènhièr bewirk

In de Miedelièwe besjtóng 't liènsjtèlsel woabie de liènhièr grónd of good in vröchgebruuk liènt aan de liènman (vazal) in ruil veur deenste, levesonderhoud of geld.

Vroon bewirk

De vroon (vroen) ies 't eigendom dat 'ne hièr toekump. Ziene haof weurt Vroonhaof, domeinhaof of Curtis geneump. De eventuele pachter heisj vroner. Veurbeelde, woabie de vroonhaof oetgreujde tot 'n dörp of gehuch zin Vroenhove op 't Belsj en Vroenhof in Houtem.

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Hièrlikheid&oldid=358827"