Vaolsbrokermeule
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Vaolsbrokermeule is gelaege in Vaols, aan de Provinciale waeg Ieëpe-Vaols biej kesjteël Vaolsbrook. De meule is 'n middesjlaagmeule oet 1776 mèt 'n waterraad mèt 'n middellien van 5,1 mater en wirt aangedreve door water oet 'ne vergaarviever, gevoed door 'n groat aantal brónne op 't landjgood van 't kesjteël.
Historie
bewirkDe gesjiedenis van 't landjgood Vaolsbrook is nèj verbónje mèt de femilie von Clermont, lakefabrikante oet Vaols die hun bedrief in de zevetieënde eëuw verplaatsjde van Aoke nao Vaols. Johann Arnold von Clermont leet in 1761 't al in 1733 geboewde kesjteël Volsbrook verboewe en de bie 't kesjteël beheuërende watermeule woort aevenaens door häöm in 1765 gans herboewd es sjpènmeule. De meule hèj in daen tied 'n saort middesjlaagraad zónger krop, de middellien van 't waterraad bedroog 5,26 mater en de breite 1,13 mater. De von Clermonts bleve eigenaer van 't landjgood pès 1824 toen 't woort verkoch aan Frederika Veronica Keller, de weduwe van Johann David Hasselbach oet Aoke en door euvererving woort 't in 1826 toegeweze aan häör dochter Sophia Wilhelmina Hasselbach, de echtgenote van Karl Heinrich von Görschen oet Aoke. In 1857 kroog Von Görschen van 't provinciaal besjtuur toesjtömming de meule te verboewe tot graanmeule en in 1860 óm nog 'n sjtoammachine te plaatsje. Teves woort nog 'n kaetelhoes mèt 'n klassieke veerkantje sjouw geboewd, die noe nog ummer besjteit. Op 't eindj van de 19e eëuw woorte de geboewe van de sjpènnerie en de biej 't complex beheuërende boerderie verboewd tot hoeze. Door wiejer vererving kaom 't landjgood in bezit van de femilie von Mosel en hun Duutsje erve, dit bleef zoa pès nao de Tweëde Waereldaorlog. Na de aorlog woorte hun bezittinge, inclusief de meule, es viejandelik vermoge geconfisqueerd door 't Nederlands Beheersinstituut en verkoch aan de Stichting Beambtenfonds van de Sjtaatsmiene in Limburg. Dit fons verkoch de boerderie en de meule mèt toebeheuëre aan Leon Hubert Schoonbroodt dae al pachter waas vanaaf 1939.
Verval en wederopboew
bewirkDe meule woort pès ómsjtreeks 1960 gebruuk, veurnamelik veur de eige maelveurzening. In 1978 kaom 't kesjteël mèt daobie de meule weer in bezit van de N.V. Nederlandse Sjtaatsmiene, wonao veur de meule aevel 'n tiedperk van verval begoosj. 't Meuleinterieur, dat nog intak waas, woort door vandalisme en ónger waersinvloede gans verrinneweert. In 1988 woort door 'n investeringsgroep op 't terrein naeve de meule 'n hotel geboewd, wovan de boerderie en 't meulegeboew es vleugel deil ging oetmake. De meule woort gerestaureerd, de maalinrichting, veur zoaver nog aanwezig, en de dieselmotor bleve behawte en zoadanig opgeknap, dat de inrichting mèt de motor 'n deil koosjte blieve oetmake van 't interieur van 't in 't geboew ingerichde restaurant. De awwe veerkantje sjaorsjtein van de sjtoammachine bleef aeveneins gehandjhaaf en 't in verval geraakde waterraad woort geheël volges de oarsjprónkelike vorm vernuujd.
Op 't eindj van 1989 woort de restauratie van de meule en 't awt meulegeboew voltoajd.
