Dónderpele
(Doorverweze van Toorts)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Dónderpele of toorts (Verbascum thapsus; Nederlands: koningskaars) ies 'n plant oet de helmkroedfamilie. Zès soorte kómme in 't wild veur in Nederland en Belsj. De Thapsus ies 2-jaorig mèt viltige behaorde versjpreid sjtaonde blaar aan eine sjtengel, dae 2 m. hoag kèn weure. Liech-gael blome van juli tot okt. in aorvörmige bleuj. Kump veur in de duine en Zuud-Limburg. De plant ies 'n ónderdeil van de kroedwösj, dat verklaort 't woorddeil dónder.
In anger dialekte weurt 't ouch waal gael kaersj of paoskaersj geneump.
Ander toortse:
- De Zjwarte toorts (Verbascum nigrum) weurt 1.5m hoag, haet gesjteelde en behaorde blaar, die vanóndere get viltig aanveule. De liechgael blome versjien tösje juni en sept. in 'n ónvertakde bleujwies. Ze ies te vinge op kalkgrónd en langs riviere. Ouch es tuinplant gekweek.
- De Stalkaars (Verbascum densiflorum) weurt 1.80m, ies zeldzamer en kump veur op zandgrónd en in bösj. Ouch es tuinplant gekweek.
- Mottenkruid (Verbascum blattaria) ies de kleinste vörm van 90 cm. te vinge op zandgrónd woa 't vochtig ies.