Sjtroafrech

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Sjtroafrech is 't gehieël aa rechsregele, oeë-in is vasgelag welk gedrag sjtrafbaar geneumd kint weëde, welke sjtroave óp dit gedrag gesjteld zeen en via welke weëg de sjtroafóplegking gerealiseerd kint weëde. Besjtroave heelt dus 't óplegke va negatief sancties i. Doa loat 't zich óngersjeie van 't aasjprakeligheedsrech (es óngerdeel van 't burgerlig rech). I dit rech sjteet de vergoojing van de aagerichde sjade centraal. Wier weëd 't sjtroafrech óngersjeie in 't "materieel sjtroafrech", de besjrieving va sjtroafbaar feite en sjtroafbaar gedrag, en 't "formeel sjtroafrech", dat de sjtroafrechtelig procedure regelt. Dat letste weëd óch 't sjtroafprocesrech geneumd.

Materieel sjtroafrech

I Nederlank weëd 't materieel sjtroafrech ópgenoame in 't Wetbook van Sjtroafrech (aafgekót: Sr). Op 't Belsj weëd 't umsjrieëve in 't Sjtroafwetbook (aafgekót: Sw). I Nederlank guëf 't twieë soate sjtroafbaar feite: uëvertreiinge en misdrieve. Uëvertreijinge gelle as leechte vergriepe en misdrieve zint ernsjtige vergriepe. Óp 't Belsj guëf 't óch nog 'n daarde categorie: wanbedrieve. Dees sjtroafbaar feite weëde aafgehandeld durch 'n correctioneel rechbank. De correctioneel sjtroave zint lieëger es de sjtroave vuur misdade, meh hoeëger es de sjtroave vuur uëvertreijinge. D'r naam kunt, durchdat bepaalde ernsjtiger vergriepe neet crimineel weëde geach, en dat d'r sjuldige doamit nog "corrigeerbaar" is.

In 't Nederlands rech is e feit sjtroafbaar wen de gedraging velt ónger de besjtanddeler va de delikumsjrieving, 't wederrechtelig is en d'r sjuldige sjood hat. De besjtanddeler zint hei de litterlige umsjrievinge va de begrippe sjood en wederrechteligheed. Wen 't die umsjrievinge neet guëf, heesje ze "illemente". Óp 't Belsj is e misdrief 'ne uëverkoepelende term vuur alle gedraginge die i sjtried zint mit de Sjtroafwet, en oeë-óp 'n sjtroaf is gesjteld. E misdrief weëd heibei ópgedild in e materieel (de gedraging) en e moreel (de sjood) besjtanddeel.

Formeel sjtroafrech

Zoeëwaal óp 't Belsj es i Nederlank heesje de wetbeuk die gebroek weëde vuur 't formeel sjtroafrech 't Wetbook van Sjtrafvordering. Ze bepale wie sjtroafbaar feite vervolg weëde. Doel heiva is 't formeel sjtütse va de grónkrechte va burgere. De uëverheed is bei dit proces gebónge aa regels. Zoeë sjteet besjrieve dat jieëkerinne 't rech hat óp e ierlig proces durch 'ne ónaafhengelige rechter en 't rech hat óp gooj verdediging.

Sjtroafproces

Wen e sjlachoffer aagifte doot, legk de pliese e dossier aa: 't proces-verbaal. Doaneëve doot ze óngerzeuk. 't Oetintelig dossier weëd doanoa gesjik noa d'r officier va justitie, deë deel oetmaak van 't öapebaar ministerie. Heë besjtumt, of heë de zaak aa d'r rechter vuur geet legke. D'r verdachte, d'r advocaat en d'r officier va justitie kanne zich vuurbereide en d'r verdachte krieëg 'n daagvaardiging. Doanoa is de rechszaak. De pliese hat óch de plich, um de oetsjproake va d'r rechter oet te veure. D'r oetveur, wie ieëmes verhafte of fouillere, mót aa sjtrenge eise voldoon. D'r rechter controleert heibei of d'r oetveur richtig weëd touwgepas.

Soms weëde sjtroafzake evvel aafgehandeld durch 't öapebaar ministerie en óch kling zake kanne aafgehandeld weëde durch de pliese.

Formeel vroage

D'r sjtroafrechter geet ieësj noa of aa jieëker va de nieëgste vroage is voldoa.

Is de daagvaarding geldig? 'n Óngeldige of ónvolledige daagvaarding weëd netig verklieërd durch d'r rechter.
Is de zaak aagebrach vuur d'r zjuste rechter? Hei geet 't um de absoluut en de relatief competentie van inne sjtroafrechter. De absoluut competentie geet uëver 't soat rechbank (plieserechbank, kantonrechbank of mieëvoudige kamer). De relatief competentie hat 't make mit oeë de rechbank die de zaak behangkelt is gevestig.
Guëf 't geë reë woarum dees zaak neet vuur d'r rechter mót weëde gebrach? Wen de zaak verjoard is, kint me neet uëvergoa tot vervolging. Óch kint nieëmes twieëmoal vuur 't zelfde weëde veroerdild. Dat heesj 't ne bis in idem-beginsel. Bei kling uëvertreijinge en leechte misdrieve, kint 't öapebaar ministerie uëvergoa tot 'n sjikking. Dit hat normaal de vorm van 'n geldboete of taaksjtroaf. Vormfoute die de rechsgang aataste, kanne leie tot vriesjpreëke of fósje sjtroafvermindering.
Guëf 't reë um de zaak te sjorse? Me kint 'n zaak sjorse wen de verdachte bevuurbild psychisch krank is gewoeëde of wen 't e groeët gesjilpunt guëf óp 't gebeed va civiel rech.

Materieel vroage

Um inne verdachte sjuldig te verkloare, guëf 't veer vroage, oeë-mit ihaotelig i weëd gegoa óp de zaak. Wen alle vroage positief kanne weëde beantwoad, kan me uëvergoa tot veroerdeling.

Is 't ten laste gelegde bewieëze? Jieëker deel van 't ten laste gelegde feit mót bewieëze zing.
Is 't bewieëze feit sjtroafbaar? Get wat bewieëze is, mót waal te besjtroave zing en dös mót me dat óch kanne trükvinge i de wet.
Is d'r sjuldige te besjtroave? Heibei weëd dök gekieëke noa sjoodoetsjletingsgrónge, wie noeëdweer. Óch kint d'r sjuldige durch zinge psychische touwsjtank óntouwreëkeningsvatbaar weëde verkloard.
Welke sjtroaf mót me óplegke? D'r rechter legk hoofsjtroave en beikómmende sjtroave óp. 'n Beikómmende sjtroaf hat dök 'n relatie mit 't gepleëgde delik, wie 't óntneëme van 't riebewies. Óch sjtroafrechtelig sancties kanne weëde ópgelegk. Dit betref 'n sanctie wie tbs, oeë d'r sjuldige egelig geë sjood hat, mar vaweëge zinge psychische touwsjtand weëd aafgesjermd va g'n sameleëving.

Organisatie van 't sjtroafrech

I Nederlank guëf 't drei injstanties die zich besjeftige mit rechsjproak:

De rechbank
't Gerechshof
D'r Hoeëge Road

Soate rechbanke

D'r kantonrechter besjeftig zich vuural zake binne 't burgerlig rech wie huur- of arbeidsgesjille. Óp 't gebeed va sjtrafrech geet 't nor um uëvertreiinge, wie te had vare. D'r kantonrechter doot vlot d'rnoa oetsjproak.
D'r plieserechter besjeftig zich mit leechte misdrieve, wie verneling. De plieserechter maag 'n vrieheedssjtroaf va maximaal ee joar óplegke. D'r oetsjproak volg mieëstal direk noa de rechszaak.
De mieëvoudige kamer besjteet oet drei rechtere en behangkelt ernsjtig zake, wie moord of verkrachting. Vaweëge de complexiteet va dees categorie zake, doot dees rechbank ummer noa twieë weke oetsjproak.
Inne sjpeciale rechter is d'r kingerrechter, deë zich besjeftig mit alle misdrieve en uëvertreijinge die durch kinger tussje de twelf en achtieën joare gepleëg zint. De sjtroave zint mieëstal lieëger en rechszake zint bekans noeëts öapebaar. Kinger ónger de twelf joare kanne noeëts vuur d'r rechter gebrach weëde. I dit geval weëd samegewerk mit maatsjappelig organisaties. Óch lüj tussje de achtieën en de twintig joare kanne vuur d'r kingerrechter versjiene, wen zie 'ne mentale achtersjtank hant of zich vuur dön leëftied oetzungerlig ónverantwöadelig gedrage. In 2014 woeëd 't adolescentiesjtroafrech igeveurd, oeë-mit me mieë reëkening perbeert te haote mit de óntwikkeling va adolescente, um recidive teëge te goa.

Hoeëger beroop

Wen d'r verdachte 't ónins is mit d'r oetsjproak va d'r rechter, hat e 't rech um i hoeëger beroop te goa. Dat kint bei 'n gerechshof. Óch 't öapebaar ministerie maag i hoeëger beroop goa. 't Gerechshof hat inkelvoudig en mieëvoudig kamere, oeë-bei de inkelvoudig kamer zake behangkelt die ieësj bei d'r plieserechter of d'r kantonrechter woeëde aafgehandeld en de mieëvoudig kamer de zake behangkelt die bei de oersjprunkelig mieëvoudig kamer woeëde behangkelt. Bei zake i hoeëger beroop weëde rechszake gans uëvergedoa.

De hoeëgste rechscollege is d'r Hoeëge Road i Den Haag, deë rechsgeliekheed en rechszeëkerheed mót garandere. Wen ieëmes 't óch neet ins is mit d'r oetsjproak van 't gerechshof, kint me i cassatie goa. D'r hoeëge Road sjpreëk rech mit drei of vunnef roadshere. D'r Hoeëge Road geet neet mieë ihaotelig óp de zaak i, mar beoerdilt of 't rech richtig woeëd touwgepas. Woeëd 't rech neet richtig touwgepas, woeëd de zaak verweëze noa e anger gerechshof, dat de zaak uëvernui behangkelt. Oetsjproake va d'r Road, die arreste heesje, hant as jurisprudentie e hieël groeët gewich.

De rechszaak

De behangkeling van ing rechszaak vingk ummer in 't öapebaar plaatsj. Vuur de zaak aavangk, krieg d'r verdachte ing daagvaarding. Hei-i sjteet oeë-va d'r verdachte percies verdach weëd. D'rnoa vingk de rechszaak aa. Ze besjteet oet de nieëgste sjtappe:

Öapening - D'r rechter controleert de persoeënsgegeëves va d'r verdachte. Doaneëve krieg d'r verdachte te hure dat e good mót óplette en neet verplich is te antwoade.
Aaklach - D'r officier va justitie leës de aaklach vuur, die 'n touwlichting is óp de daagvaarding.
Óngerzeuk - D'r rechter begint 't óngerzeuk noa eventuele bewies vuur de aaklach. Neëve 't proces-verbaal maak e gebroek va getuge en deskundige, die ónger eed sjtoa.
Verhuër va d'r verdachte
Requisitoir - 't Öapebaar ministerie perbeert aa te toeëne dat d'r verdachte sjuldig is.
Pleidooi - D'r advocaat va d'r verdachte perbeert aa te toeëne dat d'r verdachte neet sjuldig is.
Letste woad - D'r verdachte hat ummer 't letste woad en kan sjpiet betuge of zing ónsjood benoadrukke.
Vonnis

Soate sjtroave en moatregele

Alle meugelig sjtroave zint i de wet umsjrieëve. De zjwoarste sjtroaf i Nederland en óp 't Belsj is 'n leëveslange gevangenissjtroaf. I sommige leng is dat evvel de doeëdsjtroaf. I Nederland en 't Belsj kint de wet drei hoofsjtroave:

'n Geldboete
'n Vrieheedssjtroaf
'n lieër- of taaksjtroaf

Va jieëker hoofsjtroaf kint e deel vuurwaardelig ópgelegk weëde. Doaneëve kint de rechter bezunger moatregele óplegke, wie 'n behangkeling in 'n afkickkliniek. Beikómmende sjtroave kinne óch ópgelegk weëde.

Brónne

Dit artikel is gebaseerd op 't corresponderend op de Nederlandssjproakig artikel. Wier is óch gebroekgemaak va de pazjena's: "Strafrecht (Nederland)" en "Strafrecht (België)". .