Kriegsveuring: Versjèl tösje versies

'''Kriegsveuring''' is de samevattende naom vaan de zake (de [[industrie]], de [[theorie]], de [[weitesjap]], de internationaal relaties) die weure ingezat bij 't veure vaan [[oorlog]]e, of ouch 't oorlogveure zelf. Allewel tot 't veure vaan oorlog in de westerse maatsjappij algemein weurt gedippercieerd (of huugstens touwgestoon oet zelfverdeideging of um humanitair rejes) blief 't väöl lui fascinere. De kriegsveuring en al wat daobij huurt heet door de ieuweiewe eweg ummer 'ne groeten invlood gehad op 't daogeliks leve, ouch veur lui die gaans gein las oondervoonte vaan d'n oorlog.

Väöl weitesjappelike oontdèkkinge en oetvindinge zien of mèt opzèt veur de kriegsveuring gemaak of daodoor hendeg verstèrk. Dat begint al in de [[prehistorie]], es me zweerde oet zoe stèrk meugelik [[iezer]] moot gete, en krieg later zien beslag in de verharde weeg vaan de [[Roemeine]]. In de [[twintegste ieuwiew]] weure mier oetvindinge gedoon es oets: d'n [[tank]], de [[gifgaas]], de [[atoombom]] (en daomèt ouch [[atoomenerzjie]]), de [[straoljager]], 't [[GPS]] enzoewijer. Sommege vaan die oetveendinge kraoge dus later 'n bestumming veur civiel gebroek.

Laangen tied waor 't normaol tot 'ne leismaan (of -vrouw) zien [[armee]]s gebruukde veur zien persuunlike doele: 't groondgebeed oetbreie of soms gewoen e gesjèl mèt 'nen aandere leismaan oet te vechte. Al in de [[ajdheid]] evels bestoont de [[discussie]] euver wat in 'nen oorlog moch: Zoe waor kritiek op [[Julius Caesar]] wie dee, bij zien vereuvering vaan [[Gallië]], herhaoldelik de bevolking vaan 'ne vereuverde staam groetendeils oetmaorde. In de [[zeventiende ieuwiew]] sjreef d'n Hollender [[Hugo de Groot]] e book mèt de titel ''De jure bello ac pacis'', euver 't oorlogsrech. Dao-in stèlde heer tot kriegsveuring in eder geval gezjustifieerd waor es e land woort aongevalle, en neet gezjustifieerd es me 'nen oorlog begos veur e land leeg te rouve.

Vaanaof de [[negentiende ieuwiew]] en veural nao d'n [[Ierste Wereldoolog]] is de discussie of oorlog überhaup wel gezjustifieerd kós weure op geng gekoume. Soldate weure jummers door leislui, die zelf neet of koum mètvechte en mielewied vaan 't slaagveld aofstoon gecommedeerd veur ziech bloet te stèlle aon doedsgevier. Ouch steit de stèrk oongelieke structuur vaan de [[armee]] väöl lui tege. De Westerse len zien nao d'n [[Twiede Wereldoorlog]] ouch noets oorloge begonne zoonder ziech daoveur te rechvierdege mèt arguminte euver zelfverdeideging of humanitair noedzaak. De discussie euver de rechvierdeging vaan oorlog bereikde häör huugdepunt tijens de [[Vietnamoorlog]] en laojde recintelik weer op mèt d'n [[Derde Golfoorlog]]. De idee tot oorlog oonder al umstandeghede oongeriechteg is neump me [[pacifisme]].