Versie op 28 mrt 2007 17:44 bewirk Tibor (Euverlèk \| biedrages) 571 bewerkingen oetbreijing ← Gank nao de veurige diff		Versie op 19 sep 2007 23:31 bewirk óngedaon make Tibor (Euverlèk \| biedrages) 571 bewerkingen aagepasd Gank nao de volgende diff →
Tekslien 1: {{~~dialek~~Dialek\|Breuker}} 't '''Breuker''' plat is 't [[Limburgs]] [[dialek]] dat gekald waert in de Zuud-Limburgse plaatsj [[Gebrook (Heële)\|Gebrook]] (~~gemeinte~~gemaende [[Heële\|~~Haeële~~Haerle]]). Wiewaal de ~~meiste~~maeste luuj i Gebrook ~~allein~~allaen nog mer Nederlands en/of 'n anger Limburgs dialek kalle, ~~besjteit~~besjtaet 't Breuker plat nog ummer in alle laoge van de bevolking. ==~~Kinmerke~~ Kinmirke == i'''ch''' - ma'''k'''e - '''doe''' - b'''ooao'''m - hón'''d''' - '''sj'''lang - '''sj'''aop - rech'''< >''' (''[[Houfkinmèrke vaan de Limburgse dialekte\|~~oetlègk~~oetlèk]]''). Gebrook ~~bevingk~~bevingt zich teten weste van de [[Benrather Linie]], me zaet hie dus ''make'', ''tied'' en ''oet'', neet ''maache'', ''tsiet'' en ''oes'' wie i [[Kirchroa\|~~Kirkroa~~Kirkrao]]. Waal waert vuur mannelik zelfsjtendige naamwuuërd 't ~~lidwoerd~~lidwoeërd ''d'r'' ~~gebroek~~gebroekd, allewaal dat huuj d'r daag neet mieë zoeë consequent gebuurt es vreuger. Gebrook is eiaen van de westelikste plaatsje woeë dit nog regelmaotig vuurkump, in [[Awstroa\|~~Austroa~~Aostrao]] of [[Nut\|Nuth]] ~~bievuurbild~~bevuurbild al neet mieë (d'r grens ~~löp~~löpt va [[Broensem\|Broenssem]] bis aa [[Norbik]]). Dit versjiensel kump nog 't maest nao vuëre bie mannename, bevuurbild ''d'r Sjarel'' of ''d'r Piet''. Achter e vuurzètsel gebroekde me i väöl Limburgse dialekte vreuger dèk de lidwuuërd ''g'ne'' of ''g'n''. Dees vorme kómme nog vuur i sjtraot- en hoesname: ''i g'ne kaffee'', ''aa g'n kirk'', ''aa g'n ing'', etc. Biezónger is dat 't dialek op 'n sjmale lien ligkt tösje de dialekte mit [[mouillering]] en de dialekte mit [[gutturalisering]]; in Aostrao zègke ze ''handj'' en ''windj'', in Haerle ''hank'' en ''wink'' en i Gebrook ''hand'' en ''wind''. 't Breuker haat e paar belangrieke versjille mit 't [[Heëlesj\|Haeëlesj]] plat, ooch al ligk Gebrook sins [[1982]] in dezelfde gemeinte en waert 't dörp dèk 'n wiek geneump. Wie i Haeële de klanke ''ei'' en ''ae'' oet de meiste Limburgse dialekte in ''ee'' en ''eë'' verangere, gebuuërt dit i Gebrook meistal neet (dus ''heim'' i.p.v. ''heem'', ''vaerdig'' i.p.v. ''veëdig'', etc.). === Versjille en uëveraenkómste mit 't Haerlesj === 't Kinmerkende '''r''-sjoew' (''r''-deletie) va Haeële en ómgaeëving kump i Gebrook allein vuur bie de lèttercombinatie ''-rsj'' aan 't ing va sómmige lèttergrepe (''ieësjte'', ''zöstesj'').▼ 't Breuker plat haat e paar wichtige versjille mit 't [[Heëlesj\|Haerlesj]] plat, aoch al ligkt Gebrook saer [[1982]] in dezelfde gemaende en waert 't dörp dèk 'n wiek geneumd. ▲* 't ~~Kinmerkende~~Kinmirkende '''r''-sjoew' (''r''-deletie) vavan ~~Haeële~~Haerle en ómgaeëving kump i Gebrook ~~allein~~neet vuur, de Breuker luuj zègke dan aoch ''Haerle'' en neet ''Heële''. Allaen bie de lèttercombinatie ''-rsj'' aan 't ing va sómmige lèttergrepe (vilt de ''~~ieësjte~~r'' sóms eweg, bevuurbild bie ''ieësjte'' en ''zöstesj''). Dao zint aoch väöl uëveraenkómste: ~~Ooch de ''n'' waert bie sómmige wuuërd sóms weggelaote:~~ * [[T-deletie\|''aaT''-deletie]] ~~(''aan'')~~kump neet vuur, dus ''~~i''~~hae (makt''~~in''),~~ en ''vagemakd'' (~~''van''),~~lèt op: mit ''dad'' ~~(''dan'')~~gesjriëve, ~~''e''~~want aafkómstig va (''enmakde'') ~~- neet bie klinkerbótsing;~~. * De ''n'' waert bie sómmige lidwuuërd weggelaote: ''aa mich'', ''i Gebrook'', ''va ziene pap''. Mirk op dat dit neet gebuurt vuur klinkesj of vuur d, h en t: ''aan häöm'', ''in Oeësjbik'', ''van d'r dokter''. * wirkwuuërd (neet bie vervoeginge): ''gaoë'' (''ich gaon'', ''zie gónt''), ''sjlaoë'' (''ich sjlaon'', ''zie sjlaon''), ''besjtaoë'' (''ich besjtaon'', ''zie besjtónt''). * Aoch vuur hieël wirkwuuërd is de ''n'' sjtóm: ''doeë'', ''gaoë'', ''sjtaoë''. === Naosjlaag === ~~Me zaet i Gebrook neet ''iech'', ''diech'' en ''ziech'' wie i Haeële, meh ''ich'', ''dich'' en ''zich''.~~ 'n Opvallend versjiensel in de dialekte vanaaf Nuth ~~naoë~~nao 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroek va ~~naoësjlaeg~~naosjlaeg in d'r oetsjpraok van bepaolde wuuërd mit lang klinkesj. ~~Zoeë~~Zoe'ne ~~naoësjlaag~~naosjlaag waert ~~genotierd~~genotieërd mit ~~ein~~'n trema op de ''e''. Vuur 'n ''r'' hoof d'r ~~naoësjlaag~~naosjlaag neet ummer ~~genotierd~~genotieërd te ~~waere~~waeëre ómdat ze (bie sómmige ~~sjleiptoeënwuuërd~~sjlaeptoenwuuërd) vazelf in d'r oetsjpraok te huëre is.▼ Zuug ooch 't artikel: [[Wienesraos]].▼ Biezónger is dat 't dialek op 'n sjmale lien ligk tösje de dialekte woeë-i zelfsjtendige naamwuuërd mit 'n ''d'' op 't ing ein ''j'' d'rachter krieg en woeë-i de ''d'' in ein ''k'' verangert (Austroa: ''handj''/''windj'', Haeële: ''hank''/''wink'', Gebrook: ''hand''/''wind''). ==== Vuurbilder mit ~~naoësjlaag~~naosjlaag ====▼ ▲'n Opvallend versjiensel in de dialekte vanaaf Nuth naoë 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroek va naoësjlaeg in d'r oetsjpraok van bepaolde wuuërd mit lang klinkesj. Zoeë'ne naoësjlaag waert genotierd mit ein trema op de ''e''. Vuur 'n ''r'' hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te waere ómdat ze (bie sómmige sjleiptoeënwuuërd) vazelf in d'r oetsjpraok te huëre is. * '''aeë''': ''aeëte'' (''aete''), ''baeëk'' (''baek''), ''gaeëve'' (''gaeve'') ''naeëve'' (''naeve''), ''zjwaeëgel'' (''zjwaegel'')~~<br/>~~▼ ▲Zuug ooch: [[Wienesraos]]. * '''aoë''': ''aoëve'' (''aove''), ''braoëmel'', (''braomel''), ''~~jaoë~~haoëp'' (''~~jao~~haop''), ''sjtaoë'' (''sjtaon''), ''verlaoëre'' (''verlaore'')~~<br/>~~▼ Opmirking: IIn ~~Haeële~~Haerle en ~~Kirkroa~~Kirkrao ~~sjrief~~sjrieft me dèkker ''oa'' vuur d'r ''aoë''-klank.▼ '''ieë/ië''': ''fieës'' (''fies''), ''hiëmel'' (''hiemel''), ''ieëw'' (''iew''), ''kesjtieël'' (''kestiel''), ''ziëlig'' (''zelig'')~~<br/>~~▼ * '''oeë''': ''doeëd'' (''doed''), ''groeët'' (''groet''), ''hoeëg'' (''hoeg''), ''sjoeël'' (''sjoel''), ''zoeëmer'' (''zoemer'')~~<br/>~~▼ * '''uuë/uë''': ''buuësj'' (''bäörs''), ''huëre'' (''hure''), ''huuëgde'' (''huugde''), ''kuëke'' (''keuke''), ''muële'' (''meule'')~~<br/>~~▼ === Wirkwoeërdsvervoeginge === ▲===Vuurbilder mit naoësjlaag=== {\| class=prettytable * '''aeë''' !'''hieël wirkwoeërd'''\|\|'''ich'''\|\|'''doe'''\|\|'''hae'''\|\|'''vier'''\|\|'''gier'''\|\|'''zie'''\|\|'''imperatief'''\|\|'''imperfectum'''\|\|'''volt.dw''' ▲''aeëte'' (''aete''), ''baeëk'' (''baek''), ''gaeëve'' (''gaeve'') ''naeëve'' (''naeve''), ''zjwaeëgel'' (''zjwaegel'')<br/> \|- <u>neet bie</u>: ''óngevaer'', ''paerd'' / ooch: ''aevel'', ''baeje'', ''kilomaeter''* \|doeë\|\|doon\|\|daes\|\|daet\|\|dónt\|\|doot\|\|dónt\|\|dóch/doot\|\|deeg/dege\|\|gedaoë * '''aoë''' \|- ▲''aoëve'' (''aove''), ''braoëmel'', (''braomel''), ''jaoë'' (''jao''), ''sjtaoë'' (''sjtaon''), ''verlaoëre'' (''verlaore'')<br/> \|gaoë\|\|gaon\|\|gaes\|\|gaet\|\|gónt\|\|gaot\|\|gónt\|\|gank/gaot\|\|góng/gónge\|\|gegange ~~<u>neet bie</u>: ''paort'', ''saort'' / ooch: ''aovend'', ''haof'', ''laote''<br/>~~ \|- '''ieë/ië''' \|sjlaoë\|\|sjlaon\|\|sjlaes\|\|sjlaet\|\|sjlaon\|\|sjlaot\|\|sjlaon\|\|sjlao/sjlaot\|\|sjloog/sjloge\|\|gesjlage ▲''fieës'' (''fies''), ''hiëmel'' (''hiemel''), ''ieëw'' (''iew''), ''kesjtieël'' (''kestiel''), ''ziëlig'' (''zelig'')<br/> \|- ~~<u>neet bie</u>: ''ierlik'', ''sjier''~~ \|sjrieve\|\|sjrief\|\|sjriefs\|\|sjrieft\|\|sjrieve\|\|sjrieft\|\|sjrieve\|\|sjrief/sjrieft\|\|sjreef/sjreve\|\|gesjriëve * '''oeë''' \|} ▲''doeëd'' (''doed''), ''groeët'' (''groet''), ''hoeëg'' (''hoeg''), ''sjoeël'' (''sjoel''), ''zoeëmer'' (''zoemer'')<br/> ~~<u>neet bie</u>: ''pesjtoer'' (''pestoer''), ''woerd'' (''waord'')~~ * '''uuë/uë''' ▲''buuësj'' (''bäörs''), ''huëre'' (''hure''), ''huuëgde'' (''huugde''), ''kuëke'' (''keuke''), ''muële'' (''meule'')<br/> ~~<u>neet bie</u>: ''kluur'' (''kleur''), ''vuur'' (''veur'')~~ == Breurkes/zösterkes van 't Breuker ==▼ ~~Opmèrkinge:~~ * De ''ae''- en ''ao''-klanke zónger naoësjlaag zint in 't Breuker allewiel neet mieë zoeë väöl te huëre, me huuërt eigelik ''óvvend'', ''lótte'', ''èvvel'', etc. Traditioneel sjrief me 't waal; ▲* I Haeële en Kirkroa sjrief me dèkker ''oa'' vuur d'r ''aoë''-klank. ▲==Breurkes/zösterkes van 't Breuker== * [[Broensems\|Broenssems]] * [[Nuts]] * [[Wienesraos]] == Sjrievesj in 't Breuker == * [[Sjef Diederen]] == Externe link == * [http://www.cch-gebrook.nl/breukerplat/breukerplat-br.html Breuker plat iin doezend wuuërd (wuuërdlies)] [[Categorie:Limburgse dialekte]]

Breuker: Versjèl tösje versies