Wes-Fries: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
+1 paragraaf
kinmerke
Tekslien 4:
 
==Verbreiing en dialekte==
't Kerngebeed vaan 't Westfries is d'n awwe streik [[Westflinge]], e gebeedsje wat vaan [[Enkhuizen]] tot oongeveer aon [[AlkmaarObdam]] doorlöplöp. 't Weurt ouch gesproke in de [[Schermer]], in de [[Heerhugowaard]], in de kop vaan [[Noord-Holland]], op [[Wieringen]] en, aofhinkelik vaan definitie, ouch op [[Tessel]] en [[Vlieland]] ('t oorsproonkelik Vlielands besteit neet mie, meh de bevolking praot nog wel e dialek). In de [[Wieringermeer]] sprik me gei Wesfries meh allein regionaol gekläörd Nederlands. In [[Den Helder]] deit me dat vaanaajds wel, meh dao moot 't dialek haos oetgestorve zien. 't [[Tessels]], [[Wierings]] en [[Enkhuizens]] zien de mies aofwiekende dialekte. Die höbbe 'n ander oontwikkeling gehad en zien daorum atypisch veur 't Wesfries. Wat hei-oonder euver 't Wesfries gezag weurt geit daan ouch dèks neet op veur dees dialekte.
 
Hendeg verwant aon 't Wesfries zien 't [[Stadsfries]] en 't [[Bildts]] (in [[Friesland]] gesproke) en 't [[Kennemers]], [[Zaans]] en [[Waterlands]] (alledrei zjus te zuie vaan 't Wesfries). Die lèste drei dialekte vörme d'n euvergaank vaan 't Wesfries nao 't [[Zuid-Hollands]].
Tekslien 15:
==Kinmerke==
===Klaanklier===
Korte vocaole zien haos 'tzelfde es in 't Staanderdnederlands: ''a'', ''e'', ''i'', ''o'' en ''u''. Door processe wie [[roonding]], [[oontroonding]], [[umlaut]], sleting en eupening koume in versjèllende wäörd ander vocaole veur es in 't Nederlands: ''ik sel'' ("iech zal"), ''fors'' ("veers"), ''fulm'' ("film"; zoe'n processe kinne dus ouch nui wäörd treffe!).
 
Lang vocaole en diftonge zien ''aa'' (ouch ''aâ'' gesjreve), ''ai-oi'', ''au/ou'', ''ee/eê'', ''eej-ei'', ''eu(w)'', ''eui'', ''ie'', ''oe'', ''oow-ou'', ''oô'' en ''uu''. Oet dit euverziech bliek al tot de spelling vaan de Wesfriese klaanke problematisch kin zien. De Nederlandse ''ee'' en ''oo'' goon inderdaod de kant vaan ''ei'' en ''ou'' op meh weure neet hielemaol zoe oetgesproke. De Nederlandse klaank ''ei/ij'' steit in 't Wesfries miestal tösse ''ai'' en ''oi'' in. Mer wieneg lui spreke e woord wie ''dijk'' hielemaol es ''doik'' oet, toch weurt 't miestal wel zoe gesjreve.
 
De ''v'' en de ''z'' koume allein in 't midde vaan e woord veur. Aon e woordbegin weure ze es ''f'' en ''s'' oetgesproke, zjus wie in 't Fries, meh ouch beveubild wie in 't [[Amsterdams]]. De ''g'' aon 't woordbegin klink ieder wie ''ch''; dat weurt noets zoe oetgesjreve. D'n awwe cluster ''sk-'' is hei bewaord gebleve, en neet veranderd in ''sch-'' of ''sj-'': ''skool'' "sjaol".
 
===Grammair===
In de Wesfriese grammair vèlt 'n aontal [[frisisme]]s op. Me moot demèt rekene tot väöl vaan die typisch kinmerke ouch mie nao 't zuje veurkoume, soms zelfs tot in 't [[Ziews]].
 
Substantieve höbbe twie geslachte: geslachtelik en oonzijeg, wie in alle Hollandse dialekte en in de moderne standerdtaol 't geval is. Hun miervoud vörme ze miestal op ''-e'': ''skool - skoule''. Vörming vaan verkleinwäörd geit euver 't algemein mèt de achtervoogsels ''-ie'', ''-(t)je'' en ''-chie''. In 't Wierings geit dit hiel anders: dao weure verkleinwäörd nog altied mèt ''-ke'' gemaak.
 
Wèrkwäörd höbbe twie infinitieve: eine op ''-e'' en eine op ''-en''. Dee lèste weurt gebruuk nao ''te'' (''te loupen'') en es 't wèrkwoord zelfstendeg gebruuk weurt (''ik ben an 't loupen''). In de conjunctie krijg de persoensvörm in de persoen inkelvoud geinen oetgaank, in de daarde persoen inklevoud d'n oetgaank ''-t'' (natuurlik allein in de tegewäördegen tied) en in de twiede persoen inkelvoud en alle vörm vaan 't miervoud kriege d'n oetgaank ''-e'' ([[einheidsmiervoud]]): ''ik loup, ''jai loupe, hai loupt, wai, jullie, zullie loupe''. 't Voltoejd deilwaoord weurt vaanajds gevörmp zoonder ''ge-'' deveur: ''ik hew loupen''. Bij väöl jónger sprekers kump dee prefix ''ge-'' al wel veur.
 
==Dialekverlees en -behaajd==
Regel 30 ⟶ 40:
 
[[categorie:Nederlands]]
[[Categorie:Noord-Holland]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Wes-Fries"