Urks: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K →Substantieve: dat meinde iech |
aof, dink iech... |
||
Tekslien 1:
{{wio}}
't '''Urks''' ([[autoniem]] '''Urkers''', ouch daoboete wel gebruuk) is 't [[Nedersaksisch]] dialek wat me sprik op 't veurmaoleg eiland [[Urk]] (provincie [[Flevoland]]). De isolatie vaan Urk en invlode vaan versjèllende kante höbbe vaan 't Urks e volstrek uniek dialek gemaak, wat door väöl taolweitesjappers bestudeerd is. 't Urks weurt nog altied door zoe good es de ganse bevolking gesproke en is daomèt ei vaan de vitaolste dialekte in gans [[Nederland]].
Regel 43 ⟶ 42:
===Vocabulair===
In 't Urks kump 'n aontal typische wäörd veur. Meistal zien dat wäörd die ouch in de ander dialekte roond de aw [[Zuiderzie]] veurkoume. Veurbilde zien wäörd veur familiebetrèkkinge wie ''mimme'', ''taot'', ''bessien'' en ''beabe'' veur ''mojer'', ''vaojer'', ''ama'' en ''ampa''. De ierste twie raoke laanksemaon wel in oonbruuk. Toch blijf de woordesjat vaan 't Urks euver 't algemein redelik intak, zeker in verglieking mèt ander dialekte, boe 't vocabulair 't mieste vaan alles nao 't Nederlands touw verandert.
==Oonderzeuk==
Door 't bezoonder karakter vaan 't Urker dialek is 't dèks oonderwerp vaan weitesjappelike studie gewees. D'n ierste dee ziech demèt bezeghoolt waor d'n dokter en amateur-dialectoloog [[Johan Winkler]], dee in [[1874]] zie ''Dialecticon'' publiceerde. Hei-in stoont 't verhaol vaan de Verlore Zoon ([[Lucas (biebelbook)|Lucas]] 15:11-32) in twiehoonderd [[Nederduits]]e en [[Fries]]e dialekte, boe-oonder 't Urks. Winkler verbaosde ziech veural euver de heibove besjreve klaanke ''ee'' en ''eu''. Volges haöm waore die oeraajd en stamde ze nog oet de aajd-Germaonsen tied. De bewoeners vaan 't eiland in 't ''Flevo'' (de later Zuiderzie) hadde die klaanke volges häöm al gekind en oetindelik waore ze in de dialekte vaan Urk en [[Schokland]] ('t [[Schokkers]]) terechgekómme. Dees romantische, typsich negentiende-iewse theorie woort door väöl professioneel taolgelierde aongenómme, oonder aandere door de Nimweegse professor [[Jac. van Ginneken]], dee dat aajd dialek ''Flevisch'' neumde.
Later inziechte maakde dudelik tot dialekte in de loup vaan de iewe väöl mier verandere en zeker neet sins d'n oertied oonveranderd dezelfde klaanke hadde. In [[1927]] oontwikkelde [[G.G. Kloeke]] 'n väöl moderner theorie: de Urkse klaanke zouwe in de Gawwe Iew oet 't gewes [[Holland]], en in 't bezoonder oet [[Amsterdam]], zien euvergenómme. Dat nump me noe nog aon. Later oonderzeuke benaodrökde nog tot 't Urkers neet allein westelike, meh ouch oosteliken invlood gehad had, en tot 't Urkers zeker neet gliek waor aon zeventiende-iews Amsterdams (Kloeke zien werke leke dit te suggerere).
In 't leech vaan de invlode vaan alle kante is ouch dèks de discussie geveurd bij welke gróp 't Urks mós weure ingedeild. De allewijl gebrukelikste visie is tot 't Urks e Nedersaksisch dialek mèt väöl Hollandsen invlood is, meh de umgekierde visie kump ouch veur: 't Urks weurt daan gezeen es e Hollands (of get rojmer: [[Nederfrankisch]]) dialek op e Nedersaksisch substraot. Dit hingk natuurlik veur e groet deil devaan aof welke kinmerke me belangrieker vint. Op groond vaan recint oonderzeuk nao de aofstande in klaank tösse dialekte<ref>'Measuring dialect pronunciation differences using Levenshtein distance' (hoofstök 9) door Heeringa, Wilbert Jan ([http://irs.ub.rug.nl/ppn/258438452])</ref> heet me gesuggereerd 't Urks in te deile in 'n eige dialekgróp 't "Urks", die noch Nederfrankisch, noch Nedersaksisch zouw zien. Dit zouw kinne beteikene tot 't Urks es aparte taol zouw mote gezeen, aongezeen 't Nedersaksisch en 't Nederlands dèks es twie versjèllende taole gelle. D'n indeiling vaan 't Urks bij noch 'n westelike, noch 'n oostelike gróp deit dinke aon 't werk ''Geschichte der niederländischen Sprache'' vaan [[Lammerd Allard te Winkel]]: dee spraok vaan ''Suderseeisch'', en deilde daobij 't Urks en 't Wes-Veluws in.
==Dialekgebruuk==
Urk is 'n geslote gemeinsjap (in feite nog ummer 'n eiland) mèt mer e klein bitteke immigratie. Bovedeen hech d'n Urker euver 't algemein hiel väöl aon zie dialek. Dit zörg deveur tot nog 97% vaan de Urker bevolking 't Urks sprik, awwere eveväöl es jóngere. Bovedeen gebruuk me 't in alle informeel situaties: toes, op 't werk, op straot en bij 't recreëre. Soms weurt 't zelf tege vreemde gebruuk. Ouch Urkse gemeinsjappe boete 't dörp, beveurbild in [[Emmeloord]] (gemeinte [[Noordoospolder]]) Allein in formeel situaties (op sjaol, in de kèrk) hiers 't Nederlands. 'n Aontal Urkers kinne hun dialek ouch sjrieve; dit doen veural jóngere in
==Cultivatie==
't Dialek weurt aof en touw opgesjreve. De volksdiechteres [[Mariap van Urk]]<!--gein typfout!--> sjreef veur de plaotselike gezèt aof en touw e gediechke in 't Urks (miestal evels in 't Nederlands). Recintere sjrievers zien Tromp de Vries en Klaas Jan Romkes, welke lèste in [[1995]] d'n ''Dialekkrink op Urk'' opriechde. Deze krink heet versjèllende bundele mèt verhaole en gediechter oetgegeve en ouch mètgewèrk aon bundelinge vaan verhaole in mierder Nedersaksische dialekte. Ouch zien e paar [[biebel]]tekste in Urkse vertaoling versjene. In 't orthodox-christelik dörp zuut me evels devaanaof die ouch in de kèrk te gebruke: dit zouwe väöl lui es [[blasfemie]] opvatte.
==Extern links==
Regel 59 ⟶ 63:
==Bronne==
</references>
Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't hoofstuk "Urks" oet ''Taal in stad en land: Utrechts, Veluws en Flevolands'' vaan [[Harrie Scholtmeijer]] (ISBN 90-12-09008-3) en vaan de website vaan de Dialekkring op Urk (zuug heibove). Dao zien ouch inkel veurbilde oet dit artikel aon oontliend.
[[de:Urkers]]
[[fy:Urksk]]
[[nds-nl:Urkers]]
[[nl:Urkers]]
| |||