Baskeland: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
sjtökske historie + ETA |
oetbreijing |
||
Tekslien 1:
{{
[[Plaetje:Basque Country location map.png|thumb|200ppx|Ligking van 't Baskeland]]
[[Plaetje:Lurraldeen Kokapena.jpg|thumb|right|200px|'t Baskeland verdaeld in de ziëve traditioneel provinse]]
[[Plaetje:Euskal Herria-Euskera.svg|thumb|right|200px|Verdaeling van de Baskische dialekte]]
't '''Baskeland''' ([[Baskisch]]: ''Euskal Herria'') is 'n [[sjtrieëk]] in 't zuudweste van [[Europa]], in 't [[Frankriek|Frans]]-[[Spanje|Sjpaanse]] grensgebeed, dat bewoeënd waert doer e volk genaamd de [[Baske]]. De sjtrieëk ligkt aan de westelike oetlaopesj van de [[Pyreneje]] en aan de [[Golf va Biskaje]] en is mit 'n oppervlak va bekans 21.000 km² óngevaer twieë kier zoeë klaen es [[Nederland]], meh haat mer 3 miljoeën i-woeënesj.
De Baske höbbe 'n aege sjpraok, 't [[Baskisch]], dat allewiel nog mer doer juus get minder es aen driede van de gans bevolking gekald waert. Dees sjpraok is uniek i westelik Europa es aenige neet-[[Indo-Europese sjpraok]].
== Geografie ==
't Baskeland ligkt daels i Sjpanje (de ''[[Hegoalde]]'', oftewaal "zuudziej") en daels i Frankriek (de ''[[Iparralde]]'', oftewaal "noordziej").
Baskische nationaliste daele 't gebeed op i ziëve [[provins]]e, woeëva de Sjpaanse aoch officieel zint. Vanwaeëge de sjeijing van de ziëve provinse is d'r 'n nationalistisch Baskische leus, ''"Zazpiak bat"'', wat in 't Baskisch zoeëget betaekent es "4 en 3 make 1",
=== Sjpaans-Baskeland ===
Sjpaans-Baskeland besjtaet oet de volgende provinse:
* [[Álava|Araba]], officieel gehaete ''Araba'' in 't Baskisch en ''Álava'' in 't Sjpaans, mit es hoofsjtad [[Vitoria-Gasteiz]]
* [[Biskaje]], officieel gehaete ''Bizkaia'' (vreuger ''Vizcaya''), mit es hoofsjtad [[Bilbao]]
* [[Gipuzkoa]], officieel gehaete ''Gipuzkoa'' (vreuger ''Guipúzcoa''), mit es hoofsjtad [[Donostia-San Sebastián]]
* [[Navarra|Nafarroa]], officieel gehaete ''Navarra'', mit es hoofsjtad [[Pamplona|Iruña]]
[[Plaetje:Garai vista general.JPG|thumb|200px|'t Baskeland is e greun en bergachtig gebeed]]
Araba, Biskaje en Gipuzkoa vórme same de [[autonoom gemaensjappe va Sjpanje|autonoom gemaensjap]] [[Baskeland (autonoom gemaensjap)|Baskeland]] (''Euskadi''). Nafarroa is zelfsjtandig, wiewaal in de Sjpaanse [[grondwet|gróndwèt]] va [[1978]] is vasgelag dat de luuj i Nafarroa zelf maoge besjlisse of en wienieë 't 'n provins van de autonoom gemaensjap Baskeland waert.
=== Frans-Baskeland ===
Frans-Baskeland besjtaet oet de volgende provinse:
* [[Labour|Lapurdi]], mit es hoofsjtad ''Baiona'' ([[Bayonne]])
* [[Neder-Navarra]] (''Behe Nafarroa''), mit es hoofsjtad ''Donibane Garazi'' ([[Saint-Jean-Pied-de-Port]])
* [[Soule|Zuberoa]], mit es hoofsjtad ''Maule-Lextarre'' ([[Mauléon-Licharre]])
De Franse provinse besjtónt formeel neet mieë saer de [[Franse Revolutie]]. Frans-Baskeland is huuj same mit de vreugere neet-Baskische provins [[Béarn]] e dael van 't departement [[Pyrénées-Atlantiques]] in de regio [[Aquitanië]].
== Historie ==
't Is neet bekind wienieë de Baske nao Europa kaome, volges sómmige waoëre ze d'r al in 't [[Neolithicum]] en volges angere al vuur dae tied. De oudste aawiezinge die huuj bekind zint sjtamme oet d'r Romeinse tied. In de ieësjte ieëw vuur Christus waor 't noorde van 't hujige Sjpanje i heng van de Romeine, meh zie
▲'t Is neet bekind wienieë de Baske nao Europa kaome, volges sómmige waoëre ze d'r al in 't [[Neolithicum]] en volges angere al vuur dae tied. De oudste aawiezinge die huuj bekind zint sjtamme oet d'r Romeinse tied. In de ieësjte ieëw vuur Christus waor 't noorde van 't hujige Sjpanje i heng van de Romeine, meh zie houwe wiënig interesse in 't Baskeland woeëdoer de Baskische cultuur en de sjpraok good behaote bleef en zich aoch wiejer kós óntwikkele.
Nao d'r Romeinse tied kreeg 't Baskeland väöl te make mit krege tösje de [[Franke]] en de [[Visigote]], ómdat 't juus tösje dees volker laog. Nao de middelieëwe woert de sjtrieëk i twieje gesjplitst: e [[Franke|Frankisch]] dael en e [[Kastilië|Kastiliaans]] dael, meh 't kreeg waal väöl zelfbesjtuur. Dit zelfbestuur hool in 't noordelike dael tiedes de [[Franse Revolutie]] (ing 18e ieëw) alweer op en in 't zujelike dael nao de [[Carlistekrege]]. Saer doe besjtónt d'r Baskische bewaeëginge die sjtraeëve nao aene ónaafhankelike [[natiesjtaat]].
[[Plaetje:Flag of the Basque_Country.svg|thumb|200px|De ''[[Ikurriña]]'', e Baskisch symbool en de officieel vaan van de autonoom gemaensjap [[Baskeland (autonoom gemaensjap)|Baskeland]]]]
Aan 't ing van de 19e ieëw kaom de [[iezer]]industrie op in 't Baskeland. Bis doe waoëre de gróndsjtóffe die gevóngen woerte i Baskeland metein nao Groeët-Brittannië gesjikd, meh de Baske bewirkte 't iezer later aoch zelf. Oet de gans gaeëgend kaome luuj nao 't Baskeland óm te wirke.▼
▲Aan 't ing van de 19e ieëw kaom de [[iezer]]industrie op in 't Baskeland. Bis doe
== Politiek ==
Regel 38 ⟶ 44:
=== ETA ===
'n Groep van nationalistische Baske begós 'n separatistische bewaeëging, bekind es d'r [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] (''Euskadi Ta Askatasuna'', ''Baskisch Vaderland en Vriehaid''). I [[1939]] aendigde d'r [[Sjpaanse Börgerkreeg]], meh 't Baskeland bleef aafhankelik va Spanje, dus d'r ETA bleef besjtaoë. Bis huuj zint d'r mieë es 800 sjlachoffesj gevalle doer [[terrorisme|terroristische]] acties van d'r ETA.
'n Aantal beruchte aansjlaeëg zint:
Regel 45 ⟶ 51:
* [[1995]]: Moordpoging op kuëning [[Juan Carlos van Spanje]]
Op [[24
[[Categorie:Frankriek]]
[[Categorie:Spanje]]
Regel 54 ⟶ 61:
[[bs:Baskija]]
[[ca:País Basc]]
[[cy:Gwlad y Basg]]
[[da:Baskerlandet]]
[[de:Baskenland]]
Regel 63 ⟶ 71:
[[fi:Baskimaa]]
[[fr:Pays basque]]
[[ga:An Tír Bhascach]]
[[gl:País Vasco]]
[[hr:Baskija]]
Regel 73 ⟶ 82:
[[nn:Baskarland]]
[[no:Baskerland]]
[[oc:
[[pt:País Basco]]
[[simple:Basque Country]]
[[sl:Baskovske dežele]]
[[uk:Країна
|