Baskeland: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tibor (Euverlèk | biedrages)
sjtökske historie + ETA
Tibor (Euverlèk | biedrages)
oetbreijing
Tekslien 1:
{{misjmasjdialek|Breuker}}
[[Plaetje:Basque Country location map.png|thumb|200ppx|Ligking van 't Baskeland]]
{{dialeksec|Remunjs}}
[[Plaetje:Lurraldeen Kokapena.jpg|thumb|right|200px|'t Baskeland verdaeld in de ziëve traditioneel provinse]]
't '''Baskeland''' is 't gebied wao de Basken wone. Dit gebied ligt in 't noorde van [[Spanje]], taege de [[Pyreneëe]] aan, en in 't zuidweste van [[Frankriek]]. Baskeland lig aan de [[Golf van Biskaje]] . Baskeland ken op twee meniere weure geïnterpreteerdj;
[[Plaetje:Euskal Herria-Euskera.svg|thumb|right|200px|Verdaeling van de Baskische dialekte]]
't '''Baskeland''' ([[Baskisch]]: ''Euskal Herria'') is 'n [[sjtrieëk]] in 't zuudweste van [[Europa]], in 't [[Frankriek|Frans]]-[[Spanje|Sjpaanse]] grensgebeed, dat bewoeënd waert doer e volk genaamd de [[Baske]]. De sjtrieëk ligkt aan de westelike oetlaopesj van de [[Pyreneje]] en aan de [[Golf va Biskaje]] en is mit 'n oppervlak va bekans 21.000 km² óngevaer twieë kier zoeë klaen es [[Nederland]], meh haat mer 3 miljoeën i-woeënesj.
 
De Baske höbbe 'n aege sjpraok, 't [[Baskisch]], dat allewiel nog mer doer juus get minder es aen driede van de gans bevolking gekald waert. Dees sjpraok is uniek i westelik Europa es aenige neet-[[Indo-Europese sjpraok]].
* [[Euskadi]] . Dit is eine autonome regio dae zich in 't noordje van [[Spanje]] bevöndj. Deze besjtuit oet de provincies [[Vizcaya]], [[Guipúzcoa]] en [[Álava]], of zowie de [[Baske]] 't gaer in hunne taal neume: ''Bizkaia'', ''Gipuzkoa'' en ''Araba''. Inkele bekendje steeje die zich in Euskadi bevinje zeen [[Bilbao]] (''Bilbo'') en [[San Sebastián]] (''Donostia'') . Hiej wone ongeveer 2,1 miljoen lui
* [[Euskal Herria]] . Dit is 't heele gebeed wao lui wone die 't [[Baskisch]] spraeke. Dit gebeed bestuit neet allein oet de eerder genömdje provincies, maar auch oet de naburig gelaege provincie en autonome regio Navarra (''Nafarroa'') en nog drie angere provincies die zich in Frankriek bevinje; [[Labourd]] (''Lapurdi''), [[Neder-Navarra]] (''Nafarroa Beherea'') en [[Soule]] (''Zuberoa''). Veur 't gemek weurdje alle provincies die zich in Spanje bevinje same "[[Hegoalde]]" genömdj, en de drie provincies in Frankriek same "[[Iparralde]]". In beije gebiede wone biejein bienao 3 miljoen lui. Vanwaege de sjeijjing van de 7 provincies is ein nationalistisch Baskische leus vaak "Zazpiak bat", wat in 't Baskisch zoget beteikentj wie "4 en 3 make 1", wat natuurlijk teruuksluit op de 4 Spaanse en 3 Franse provincies die same 't eine Euskal Herria vórme.
 
== Geografie ==
Hiejónger een euverzichke van de 7 provincies van Euskal Herria met de hoofdsteje (in 't [[Castiliaans|Spaans]] en Baskisch) en 't aantal inwoners.:
't Baskeland ligkt daels i Sjpanje (de ''[[Hegoalde]]'', oftewaal "zuudziej") en daels i Frankriek (de ''[[Iparralde]]'', oftewaal "noordziej").
 
Baskische nationaliste daele 't gebeed op i ziëve [[provins]]e, woeëva de Sjpaanse aoch officieel zint. Vanwaeëge de sjeijing van de ziëve provinse is d'r 'n nationalistisch Baskische leus, ''"Zazpiak bat"'', wat in 't Baskisch zoeëget betaekent es "4 en 3 make 1",
Spanje:
 
=== Sjpaans-Baskeland ===
[[Vizcaya]] / ''Bizkaia''. Hoofdstad: [[Bilbao]] / ''Bilbo''. Inwoners: 1,1 miljoen lui.
Sjpaans-Baskeland besjtaet oet de volgende provinse:
* [[Álava|Araba]], officieel gehaete ''Araba'' in 't Baskisch en ''Álava'' in 't Sjpaans, mit es hoofsjtad [[Vitoria-Gasteiz]]
* [[Biskaje]], officieel gehaete ''Bizkaia'' (vreuger ''Vizcaya''), mit es hoofsjtad [[Bilbao]]
* [[Gipuzkoa]], officieel gehaete ''Gipuzkoa'' (vreuger ''Guipúzcoa''), mit es hoofsjtad [[Donostia-San Sebastián]]
* [[Navarra|Nafarroa]], officieel gehaete ''Navarra'', mit es hoofsjtad [[Pamplona|Iruña]]
 
[[Plaetje:Garai vista general.JPG|thumb|200px|'t Baskeland is e greun en bergachtig gebeed]]
[[Guipúzcoa]] / ''Gipuzkoa''. Hoofdstad: [[San Sebastián]] / ''Donostia''. 700.000 lui.
 
Araba, Biskaje en Gipuzkoa vórme same de [[autonoom gemaensjappe va Sjpanje|autonoom gemaensjap]] [[Baskeland (autonoom gemaensjap)|Baskeland]] (''Euskadi''). Nafarroa is zelfsjtandig, wiewaal in de Sjpaanse [[grondwet|gróndwèt]] va [[1978]] is vasgelag dat de luuj i Nafarroa zelf maoge besjlisse of en wienieë 't 'n provins van de autonoom gemaensjap Baskeland waert.
[[Álava]] / ''Araba''. Hoofdstad: [[Vitoria]] / ''Gasteiz''. 300.000 lui.
 
=== Frans-Baskeland ===
[[Navarra]] / ''Nafarroa''. Hoofdstad: [[Pamplona]] / ''Iruñea''. 600.000 lui.
Frans-Baskeland besjtaet oet de volgende provinse:
* [[Labour|Lapurdi]], mit es hoofsjtad ''Baiona'' ([[Bayonne]])
* [[Neder-Navarra]] (''Behe Nafarroa''), mit es hoofsjtad ''Donibane Garazi'' ([[Saint-Jean-Pied-de-Port]])
* [[Soule|Zuberoa]], mit es hoofsjtad ''Maule-Lextarre'' ([[Mauléon-Licharre]])
 
De Franse provinse besjtónt formeel neet mieë saer de [[Franse Revolutie]]. Frans-Baskeland is huuj same mit de vreugere neet-Baskische provins [[Béarn]] e dael van 't departement [[Pyrénées-Atlantiques]] in de regio [[Aquitanië]].
Frankriek:
 
[[Labourd]] / ''Lapurdi''. Hoofdstad: [[Bayonne]] / ''Baiona''. 205.000 lui.
 
[[Neder-Navarra]] / ''Nafarroa Beherea''. Hoofdstad: [[Saint-Jean-Pied-de-Port]] / ''Donibane Garazi''. 28.000 lui.
 
[[Soule]] / Zuberoa. Hoofdstad: [[Mauléon-Licharre]] / Maule-Letxarre. 13.500 lui.
 
== Historie ==
't Is neet bekind wienieë de Baske nao Europa kaome, volges sómmige waoëre ze d'r al in 't [[Neolithicum]] en volges angere al vuur dae tied. De oudste aawiezinge die huuj bekind zint sjtamme oet d'r Romeinse tied. In de ieësjte ieëw vuur Christus waor 't noorde van 't hujige Sjpanje i heng van de Romeine, meh zie houwehaowe wiënig interesse in 't Baskeland woeëdoer de Baskische cultuur en de sjpraok good behaotebehoute bleef en zich aoch wiejer kós óntwikkele.
{{dialeksec|Breuker}}
't Is neet bekind wienieë de Baske nao Europa kaome, volges sómmige waoëre ze d'r al in 't [[Neolithicum]] en volges angere al vuur dae tied. De oudste aawiezinge die huuj bekind zint sjtamme oet d'r Romeinse tied. In de ieësjte ieëw vuur Christus waor 't noorde van 't hujige Sjpanje i heng van de Romeine, meh zie houwe wiënig interesse in 't Baskeland woeëdoer de Baskische cultuur en de sjpraok good behaote bleef en zich aoch wiejer kós óntwikkele.
 
Nao d'r Romeinse tied kreeg 't Baskeland väöl te make mit krege tösje de [[Franke]] en de [[Visigote]], ómdat 't juus tösje dees volker laog. Nao de middelieëwe woert de sjtrieëk i twieje gesjplitst: e [[Franke|Frankisch]] dael en e [[Kastilië|Kastiliaans]] dael, meh 't kreeg waal väöl zelfbesjtuur. Dit zelfbestuur hool in 't noordelike dael tiedes de [[Franse Revolutie]] (ing 18e ieëw) alweer op en in 't zujelike dael nao de [[Carlistekrege]]. Saer doe besjtónt d'r Baskische bewaeëginge die sjtraeëve nao aene ónaafhankelike [[natiesjtaat]].
 
[[Plaetje:Flag of the Basque_Country.svg|thumb|200px|De ''[[Ikurriña]]'', e Baskisch symbool en de officieel vaan van de autonoom gemaensjap [[Baskeland (autonoom gemaensjap)|Baskeland]]]]
Aan 't ing van de 19e ieëw kaom de [[iezer]]industrie op in 't Baskeland. Bis doe waoëre de gróndsjtóffe die gevóngen woerte i Baskeland metein nao Groeët-Brittannië gesjikd, meh de Baske bewirkte 't iezer later aoch zelf. Oet de gans gaeëgend kaome luuj nao 't Baskeland óm te wirke.
 
Aan 't ing van de 19e ieëw kaom de [[iezer]]industrie op in 't Baskeland. Bis doe waoërewoerte de gróndsjtóffe die gevóngengevónge woerte iin 't Baskeland metein nao Groeët-Brittannië gesjikd, meh de Baske bewirkte 't iezer later aoch zelf. Oet de gans gaeëgend kaome luuj nao 't Baskeland óm te wirke.
 
== Politiek ==
Regel 38 ⟶ 44:
 
=== ETA ===
'n Groep van nationalistische Baske begós 'n separatistische bewaeëging, bekind es d'r [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] (''Euskadi Ta Askatasuna'', ''Baskisch Vaderland en Vriehaid''). I [[1939]] aendigde d'r [[Sjpaanse Börgerkreeg]], meh 't Baskeland bleef aafhankelik va Spanje, dus d'r ETA bleef besjtaoë. Bis huuj zint d'r mieë es 800 sjlachoffesj gevalle doer [[terrorisme|terroristische]] acties van d'r ETA.
 
'n Aantal beruchte aansjlaeëg zint:
Regel 45 ⟶ 51:
* [[1995]]: Moordpoging op kuëning [[Juan Carlos van Spanje]]
 
Op [[24 maartmieërt]] [[2006]] houwhaow d'r ETA 'n sjtaakt-'t-vure aa-gekundigd, meh 'tzelfde jaor nog woert d'r opnuuj 'ne aansjlaag gepleegd.
 
[[Categorie:Frankriek]]
[[Categorie:Spanje]]
 
Regel 54 ⟶ 61:
[[bs:Baskija]]
[[ca:País Basc]]
[[cy:Gwlad y Basg]]
[[da:Baskerlandet]]
[[de:Baskenland]]
Regel 63 ⟶ 71:
[[fi:Baskimaa]]
[[fr:Pays basque]]
[[ga:An Tír Bhascach]]
[[gl:País Vasco]]
[[hr:Baskija]]
Regel 73 ⟶ 82:
[[nn:Baskarland]]
[[no:Baskerland]]
[[oc:País BascBascoat]]
[[pl:Kraj Basków]]
[[pt:País Basco]]
[[simple:Basque Country]]
[[sl:Baskovske dežele]]
[[uk:Країна Басківбасків]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Baskeland"