Wienesraos: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
RoboServien (Euverlèk | biedrages)
K nuuj naamruumde
Replacing page with 'SCHAPEEE NEUKEEEE'
Tekslien 1:
SCHAPEEE NEUKEEEE
{{dialek|Wienesraos}}
't '''Wienesraos''' (oetsjpraoëk: Wiënesraoës) is 't dialek dat ze kalle in [[Wienesrao|Wiënesraoë (Raoë)]], [[Laor (Nut)|Laor]], [[G'n Vink]], [[Brómmele (Wienesrao)|Brómmele]], [[Muëleveld]] en [[Zjwier]]. De inwuënesj va dees gehuchte ginge en gunt ummer naoë g'n sjoeël i Raoë.
 
Gesjreëve volges de [[Veldeke-Limburg]]-sjpelling 2003
==Kènmerke==
Wat 't dialek betref heët dit dialek dezelfde kènmerke es väöl ander Limburgse dialekte.
 
De vuurnaamste kènmerke van deze groep Limburgse dialekte mèt [[Zjwier]]se vuurbeëlde:
*'''1 groëte variatie aan klinke(r)sj'''
neëve de Nederlandse klinkersj (a, aa, o, oo, u, uu, i, e, ee) heët 't Wienesraoës en 't Zjwiers oeë (sjoeën, sjoeël); ieë (kieës, twieë); aoë (maoën, taoëfel),( uuë (kuuël, duuëske) en äöë (sjäöëp, bäöëg)
mètklinkersj: sj (sjaoëp, flesj); zj (zjwumme, zjwaasj), gk (zègke, hègke)
* 2 '''de oppositie: sjleëptoeën - sjtoeëttoeën'''
wieës (wijs=slim) - wieës (wijs=melodie) <br>
ouch (ook) - oug (oog)<br>
graaf (graf) - graaf (graaf)<br>
erm (arm zn/bn) - erm (arm zn/ bn)<br>
sjoon(schoen) - sjoon (schoenen)<br>
weëg (weg) - weëg (wegen) <br>
knieën (konijn) - knieën (konijnen) <br>
heë zink (zinken) - heë zingk (zingt)
*''' 3 de zachte 'g':'''
die wuurt ouch in Vlaandere en Brabant gebruuk.
* '''4 t-deletie''' + '''n-deletie:'''
nacht> nach, nachte; zacht> zach, zachter; licht> leech> leechte <br>
zeven> ziëve; dromen> druime, druimenteëre, wonen> woëne, lachen> lache, lachenteëre
* 5 '''drie woerdgesjlachte''':
mannelijk: d'r fiets (eine fiets, miene fiets, deë fiets)<br>
vrouwelijk: taoëfel (ein taoëfel, mien taoëfel, dien taoëfel) <br>
onziedig: water (e water, mie water, 't water, dat water) <br>
* 6 '''umlaut en ablaut''' bie bep. werkwuurd, mieëvoudsvörming en verkleinwuurd: <br>
eëte-aoëte; geëve- gaoëve; grave-graoëve <br>
sjaoëp: sjäöëp, sjäöëpke; pot: pöt, pötteke <br>
tas-tesj, appel-eppelke, jóng-junke
* 7 '''assimilatie'''
''regressieve'' p>b ; t>d
sjtóp(b)aaf; sjtraoët(d)op;
heë wachde (hij wachtte); zie sjtopde (stopte); sjtaakde (sjtaakte); plaatsde (plaatste); kaoëkde (kookte)<br>
''progressieve'' d>t
op te (de) mert; geës te (doe) mèt
* 8 '''wederkerend voornaamwoord'''
Wils doe mich dat haoële;
höbs doe mich de taoëfel gedèk?
Ze höbbe zich 'n koeël gegrave
* 9 '''verandering van de sch in sj'''
school- sjoeël; schaats- sjaats; schat- sjat
* 10 '''sj aan 't begin en eind van 'n woerd'''
straat- sjtraoët; stro- sjtruuë; slapen- sjlaoëpe; smeren-sjmeëre; stoten- sjtoëte; snaren- sjnaoëre <br>
fles-flesj; as-esj; bos-bösj, was-wesj, tas-tesj
* 11 '''De wuurd ich, mich, dich, ouch'''
(Nederlands: ik, mij, jij en ook)
* 12 ''''t gerundum op -enteëre of -teëre''' (allein in [[Nederlands Limburg|Zuud-Limburg]]). Dit is 'n zelfsjtendige verbaoëge vörm van de onbepaalde wies van 'n wèrkwoerd, dat 'n 'handeling' aageuf. Loupenteëre, varenteëre, kiekenteëre, zingenteëre, fietsenteére, roukenteëre, sjpiëlenteëre.
==Wat opvèlt==
(kènmerkend vuur de dialekte oeëstelik van de lien verticaal langs Klumme)
* '''Lidwoerd d'r'''
Vuur mannelik zelfsjtendige naamwuurd (en ouch mannename) wuurt uëver 't algemeën ''d'r'' gesjreëve:
d'r weëg; d'r fiets, d'r wage, d'r auto, d'r Piëter, d'r Sjang
* '''r-sjoew'''
Bie sómmige wuurd weë(r)t de r weggelaoëte es 'n s, t of st volg:.zjwa(r)t, ieë(r)sjte, gaa(r)d, woeë(r)sj, weë(r)t (wordt), eë(r)d (aarde), peëd (paard), inwuënesj (inwoners).
* '''Naoësjleëg'''
Hieël opvallend in 't dialek van hie en naoë 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroeëk van naoësjleëg in d 'r oeëtsjpraoëk va bepaoëlde wuurd mèt lang klinkersj.
Zoëne naoësjlaag wuurt genotieërd mèt ein trema op de ë. Vuur 'n ''r'' hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te weëre umdat ze (bie sómmige sjleëptoeënwuurd) vazelf in d'r oetsjpraoëk te huëre is. (verkierd (verkeerd), duur (deur), vuur (voor)
 
==Vuurbeëlde mèt naoësjlaag==
* '''eë ''' (ee-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp ouch eë)
beëk (beek); heë (hij); deë (die); eë(r)d (aarde) ; heëm (heem); weë(r)d (waarde); beënde (beemden); vleëgel (vlegel, stout kind); zjweëgel (lucifer); peëd (paard); leëm (leim, grond,aarde); peëdje (paadje); meëdje (meisje); reëge (regen); foeteleer (bedrieger); hoddeleer (klungelaar); leëg (leeg); vreëte (vreten); reëkel (haas, kwajongen); sjeël (scheel); leëze (lezern); keël (kerel; keel); zeëg (zaag); sjeël (scheel); teënge (tegen); weëte (weten); reëge (regen); neë (nee); neëve (naast);
* '''ieë''': (ie-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp ië)
kieës (kaas); ierlek (eerlijk); wiënig (weinig); wieërt (vijver); niëtel (brandnetel); kieësj (kers); kriëmer (kramer); liëlik (lelijk);
hiëring (haring); liëre (leren); iëker (iedere); tieën (tien); tiëne (tenen); twieë (twee); kiëke (kijken); sjtiëgel (stegel, draaihek); ziëker (zeker); bieë (bij); mieë (meer); mieën (mijn); dieën (jouw); hiëmel (hemel); sjnieë (sneeuw); sjieëm (schaduw); sjier (schaar); wienieë (wanneer); zieël (ziel); ziëve (zeven)
* '''oeë''': (oe-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp oë)
broeëd (brood); doeëd (dood); doeës (doos); groeët-groëter (groot, groter); sjoeën (schoon, mooi; schoen); sjoeët (schoot); sjoëtel (schotel); koeëd (kwaad); loeëd (lood); noëte (noten); kroeëd (kruid); sjtoeët (stoot); sjtoëte (stoten); sjoeël (school); kroeësjel (kruisbes); hoeëg (hoog); hoëger (hoger); oer (oor); oëre (oren); loeës (loos, verstandig); sjpoeëk (spook); sjproeët-sjproëte (spruit-spruiten); woeërt (wordt); woerd (woord); sjroeëp (stroop); zoeë (zo); oeët (uit); noeë (nu); roeës (roos); roëze (rozen); roeëd (rood); roëzekrans (rozenkrans); voëgel(vogel)
uuë:(uu-wuurd mèt e-naoësjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp uë)
sjtruuë (stro); muële (molen); duuëske (doosje); sjuëtelke (schoteltje); uuërke (oortje); huëre (horen); vuur (voor); vuëgelke (vogeltje); zuëmere (zeumeren, verzamelen van resten); huëge (ophogen); onnuëzel (onnozel); bruuëdje (broodje); nuëge (negen)
* '''aoë''' (ao-wuurd mèt naösjlaag) (in 'n aoëpe lettergreëp ouch aoë)
aoëp(e) (open); naoë (na); vraoëg (vraag); raoë (raden); Raoë (Wijnandsrade); baoëm (bodem); laoëk (prei); haoël (hol); haoëze (kousen); sjlaoëpe (slapen); taoëfel (tafel); sjaoëp (schaap); maoën (maan); baoëve (boven); paoët (poort); jaoë (ja); maoët (maat); draoëd (draad); sjtraoët (straat); maoëge (mogen); belaoëve (beloven);
* opm. Sóms wuurt dizze aoë-klank ouch waal mèt de combinatie '''oa''' gesjreëve (In [[Kirchroa]] e.u. bv.)
In [[Valkeberg]] e.u. wuurt die '''oa''' gesjreëve vuur wuurd mèt oea-klanke: sjroap, doas, road)
 
==Name==
* Wiënesraoëse en Zjwierse familiename.
Vuur 'ne achternaam zeët me in väöl Limburgse dialekte ''va'': va Brand (Brand); va Biëmelmans (Bemelmans); va Bex; va Bruls; va Dreëse (Driessen); va Eëres (Erens); va Franse(n); va Habets; va Hoebbe (Houben); va Jónge (Jongen); va Jaoëkobs (Jacobs); va Linze (Linssen); va L'Ortye; va Kicke (Kicken); va Marell (Marell); va Meërtes (Meertens); va Miëse (Meessen); va Moëdesjheëm (Mooderscheim); va Mulkes (Mulkens); va Nieëste (Nijsten); va Sjniëdesj (Snijders); va Sjteëns (Steins); van de Wimmer of va Wimmesj (Wimmers)
* Wiënesraoëse en Zjwierse vuurname
(vuur 'ne jóngesnaam zeët me ''d'r'' ; vuur 'ne meëdjesnaam zeët me '''t'').<br>
't An (Anna), d'r André, d'r Drikkes: d'r Driek (Andreus),'t Plien (Paulina), 't Merie, 't Maria (Maria),'t Lies_, 't Lieske (Elisabeth),'t Fientje (Josephina), 't Mien, 't Mina, d'r Wiel, d'r Willem, (Wilhelmus, Wilhelmina), 't Nèt(teke) (Antoinette), d'r Neer (René), d'r Giel, d'r Gieliam (Guillaume), d'r Bertus, d'r Bert, d'r Albeër, d'r Beër, d'r Huub, d'r Lambeër (Albertus, Hubertus, Lambertus), d'r Harie (Henricus), d'r Karel (Carolus), d'r Nieël, 't Neëleke (Corneëlis), d'r Lewie (Lodewiek), d'r Frens, 't Sieska (Franciscus), d'r Fón (Alfons), d'r Lei, d'r Leio (Lodewiek, Leonardus), d'r Joep, d'r Zef, (Joëzef), d'r Zjeën (Eugène), 't Liëna, 't Leën(eke) (Magdalena), d'r Math, d'r Jeu (Matheus), d'r Martien (Martinus), d'r Jan, d'r Joëhan, d'r Zjaoën, d'r Sjeng, d'r Zjeng, d'r Sjang, 't Sjan (Joëhannes), d'r Pierre, d'r Piëter (Petrus), d'r Zjaak (Jaokob)
 
==Sjriëvesj==
* [[Fons Erens]] (1914-2000)(dialek en Nederlands)
==Vootnoeët==
* brón: [[Els Diederen]], [http://members.home.nl/els.diederen/zjwier/swierIa.html website va Zjwier]
 
[[Categorie:Limburgse dialekte]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Wienesraos"