Wikipedia

Breuker: Versjèl tösje versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Gank nao de veurige diffGank nao de volgende diff →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Tibor (Euverlèk | biedrages)
571 bewerkingen
KGeen bewerkingssamenvatting
Tibor (Euverlèk | biedrages)
571 bewerkingen
oetbreijing
Tekslien 1:
{{dialek|Breuker}}
't '''Breuker''' plat is 't [[Limburgs]]e [[dialek]] dat gekald waert in 'tde Zuud-Limburgse plaatsj [[Gebrook (Heële)|Gebrook]] (gemeinte [[Heële|Haeële]]). Wiewaal de meiste luuj i Gebrook allein nog mer Nederlands kalle, besjteit 't Breuker nog ummer in alle laoge van de bevolking.
 
==Kinmerke==
i'''ch''' - ma'''k'''e - '''doe''' - b'''oo'''m - hón'''d''' - '''sj'''lang - '''sj'''aop - rech'''< >''' (''[[Houfkinmèrke vaan de Limburgse dialekte|oetlègk]]'').
Gebrook bevingk zich te weste van de [[Benrather Linie]], me zaet hie dus ''make'', ''tied'' en ''oet'', neet ''maache'', ''tsiet'' en ''oes'' wie i [[Kirchroa|Kirkraoë]].
 
Gebrook bevingk zich te weste van de [[Benrather Linie]], me zaet hie dus ''make'', ''tied'' en ''oet'', neet ''maache'', ''tsiet'' en ''oes'' wie i [[Kirchroa|Kirkroa]]. Waal waert vuur mannelik zelfsjtendige naamwuuërd 't lidwoerd ''d'r'' gebroek. Gebrook is ei van de westelikste plaatsje woeë dit nog vuurkump, in [[Awstroa|Austroa]] of [[Nut|Nuth]] bievuurbild al neet mieë (d'r grens löp va [[Broensem|Broenssem]] bis aa [[Norbik]]).
't Breuker haat e paar belangrieke versjille mit 't [[Heëlesj]], ooch al ligk Gebrook sins [[1982]] in dezelfde gemeinte en wuurt Gebrook dèk 'n wiek geneump. Wie i Haeële de ''ei'' naoë ''ee'' en de ''ae'' naoë ''eë'' verangert, kalt me i Gebrook waal dees klanke (''heem'' > ''heim'', ''veëdig'' > ''vaerdig''). 't Kinmerkende r-sjoew (r-deletie) va Haeële kump i Gebrook allein vuur bie de lettercombinatie -rsj bie sómmige wuuërd (''ieësjte'', ''zöstesj'').▼
 
▲'t Breuker haat e paar belangrieke versjille mit 't [[Heëlesj|Haeëlesj]] plat, ooch al ligk Gebrook sins [[1982]] in dezelfde gemeinte en wuurtwaert Gebrook't dörp dèk 'n wiek geneump. Wie i Haeële de klanke ''ei'' naoëen ''eeae'' enoet de meiste Limburgse dialekte in ''aeee'' naoëen ''eë'' verangertverangere, kaltgebuuërt medit i Gebrook waalmeistal dees klankeneet (dus ''heemheim'' >i.p.v. ''heimheem'', ''veëdig'' > ''vaerdig''). 't Kinmerkende r-sjoew (r-deletie) va Haeële kump i.p.v. Gebrook allein vuur bie de lettercombinatie -rsj bie sómmige wuuërd (''ieësjteveëdig'', ''zöstesj''etc.).
Naeëve r-sjoew kump ooch n-sjoew vuur bie sómmige vuurzitsels en wirkwuuërd:
 
* vuurzitsels (neet vuur mannelike en vrouwelike lidwuuërd en bie klinkerbótsing): ''aa/aan'', ''i/in'', ''va/van''
't Kinmerkende '''r''-sjoew' (''r''-deletie) va Haeële en ómgaeëving kump i Gebrook allein vuur bie de lèttercombinatie ''-rsj'' aan 't ing va sómmige lèttergrepe (''ieësjte'', ''zöstesj'').
* wirkwuuërd (neet bie vervoeginge): ''gaoë'' (''ich gaon'', ''zie gónt''), ''sjlaoë'' (''ich sjlaon'', ''zie sjlaon''), ''sjtaoë'' (''ich besjtaon'', ''zie besjtónt''). ▼
 
Ooch de ''n'' waert bie sómmige wuuërd sóms weggelaote:
* ''aa'' (''aan''), ''i'' (''in''), ''va'' (''van''), ''da'' (''dan''), ''e'' (''en'') - neet bie klinkerbótsing;
▲* wirkwuuërd (neet bie vervoeginge): ''gaoë'' (''ich gaon'', ''zie gónt''), ''sjlaoë'' (''ich sjlaon'', ''zie sjlaon''), ''sjtaoëbesjtaoë'' (''ich besjtaon'', ''zie besjtónt'').
 
Me zaet i Gebrook neet ''iech'', ''diech'' en ''ziech'' wie i Haeële, meh ''ich'', ''dich'' en ''zich''.
 
Biezónger is dat 't dialek op 'n sjmale lien ligk tösje de dialekte woeë-i zelfsjtendige naamwuuërd mit 'n ''d'' op 't ing ein ''j'' d'rachter krieg en woeë-i de ''d'' in ein ''k'' verangert (Austroa: ''handj''/''windj'', Haeële: ''hank''/''wink'', Gebrook: ''hand''/''wind'').
'n Opvallend versjiensel in 't dialek van hie en naoë 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroek van naoësjlaeg in d'r oetsjpraok van bepaolde wuuërd mit lang klinkesj. Zoeë'ne naoësjlaag wuurt genotierd mit ein trema op de ''e''. Vuur 'n ''r'' hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te waere ómdat ze (bie sómmige sjleiptoeënwuuërd) vazelf in d'r oetsjpraok te huëre is.▼
Brón: [[Els Diederen]].▼
 
▲'n Opvallend versjiensel in 'tde dialekdialekte vanvanaaf hie enNuth naoë 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroek vanva naoësjlaeg in d'r oetsjpraok van bepaolde wuuërd mit lang klinkesj. Zoeë'ne naoësjlaag wuurtwaert genotierd mit ein trema op de ''e''. Vuur 'n ''r'' hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te waere ómdat ze (bie sómmige sjleiptoeënwuuërd) vazelf in d'r oetsjpraok te huëre is.
===Vuurbeilder mit naoësjlaag===▼
Zuug ooch: [[Wienesraos]].
 
▲===VuurbeilderVuurbilder mit naoësjlaag===
* '''aeë'''
<u>waal bie</u>: ''aeëte'' (''aete''), ''baeëk'' (''baek''), ''gaeëve'' (''gaeve'') ''naeëve'' (''naeve''), ''zjwaeëgel'' (''zjwaegel'')<br/>
<u>neet bie</u>: ''paerdóngevaer'', ''waerepaerd'' / ooch: ''aevel''*, ''baeje''*, ''kilomaeter''*
* '''aoë'''
<u>waal bie</u>: ''aoëve'' (''aove''), ''braoëmel'', (''braomel''), ''jaoë'' (''jao''), ''sjtaoë'' (''sjtaon''), ''verlaoëre'' (''verlaore'')<br/>
<u>neet bie</u>: ''paort'', ''saort'' / ooch: ''aovend''*, ''haof''*, ''laote''*<br/>
* '''ieë/ië'''
<u>waal bie</u>: ''fieës'' (''fies''), ''hiëmel'' (''hiemel''), ''ieëw'' (''iew''), ''kesjtieël'' (''kestiel''), ''ziëlig'' (''zelig'')<br/>
<u>neet bie</u>: ''ierlik'', ''sjier''
* '''oeë'''
<u>waal bie</u>: ''doeëd'' (''doed''), ''groeët'' (''groet''), ''hoeëg'' (''hoeg''), ''sjoeël'' (''sjoel''), ''zoeëmer'' (''zoemer'')<br/>
<u>neet bie</u>: ''pesjtoer'' (''pestoer''), ''woerd'' (''waord'')
* '''uuë/uë'''
<u>waal bie</u>: ''buuësj'' (''bäörs''), ''huëre'' (''hure''), ''huuëgde'' (''huugde''), ''kuëke'' (''keuke''), ''muële'' (''meule'')<br/>
<u>neet bie</u>: ''kluur'' (''kleur''), ''vuur'' (''veur'')
 
Opmèrkinge:
* D'rDe ''aoae''- en ''aeao''-klankklanke zónger naoësjlaag waerezint in 't Breuker allewiel neet mieë zoeë väöl gebroekte huëre, me zaethuuërt eigelik ''óvvend'', ''lótte'', ''èvvel'', etc.<br/> Traditioneel sjrief me 't waal;
* I Haeële en KirkraoëKirkroa sjrief me d'rdèkker ''aoëoa''-klank dèkkervuur esd'r ''oaaoë''-klank.
 
==Breurkes/zösterkes van 't Breuker==
* [[Broensems|Broenssems]]
* [[Nuts]]
* [[Wienesraos]]
 
==Sjrievesj in 't Breuker==
▲Brón:* [[ElsSjef Diederen]].
 
==Externe link==
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Breuker"