Joededom: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Aanvulling: Jüdde i Limburg |
|||
Tekslien 9:
== Antisemitisme ==
Joede zien door de iewer heer in [[Europa]] väöl gediscrimineerd door de [[Christendom|
De [[Holocaust]] in d'n [[Twiede Wereldoorlog]] (de [[Nazi-Duutsjland|Naziïstische]] [[genocide]] op Europese Joede tösse [[1941]] en [[1945]]) waor 't historisch deepdepönt vaan Europees antisemitisme. Heidoor verdween 't Joededom groetdeils oet Europa. De meiste Europese Joede woorte in die genocide oetgereujd. 'n Deil wis te oontsnappe nao oonder aandere de [[Vereinegde Staote]].
Tekslien 16:
De Holocaust rizzelteerde ouch in de stiechting vaan [[Israël]], d'n ierste moderne Joedse [[natiestaot]], dee allewijl ligk in wat veurheer de [[VK|Britse]] [[kolonie]] [[Palestina]] waor. Dit gebäörde oonder leiing vaan Westerse len nao d'n Twiede Wereldoorlog, tot groete woede vaan [[Islam]]itische naoberregieringe, die voonde tot de Islamitische Palestijne 't veurrech hadde um hunnen eige staot op te riechte op dat groondgebeed.
Allewijl kump antisemitisme ouch väöl veur in de dominant-
Allewel 't zeker väöl haat gief bij sommege Palestijne contra Joede, gief 't 'n discussie euver in wie wiet me dit antisemitisme kin neume. 't Contra-argumint in dit debat riffereert nao 't feit tot dees Palestijne ziech veural kiere contra 't idee vaan 'nen Israëlische staot en neet altied contra 't idee vaan 't bestaonsrech vaan 't Joeds volk.
== Joede in Limbörg ==
Al in de [[Romeinse tied in de Limburge|Romeinsen Tied]] goof 't 'n Joedse gemeinte in [[Mestreech]].
In de ierste hèlf vaan d'n 20en iew woende oongevier 1500 Joede in [[Nederlands Limbörg]]. Kort veur d'n [[Twiede Wereldoorlog]] arriveerde groete aantalle joedse vlöchtelinge oet [[Nazi-Duitsland]] en de door dat land geannexeerde gebiede in [[Centraal-Europa]]. Limbörg waor, vergeleke mèt 't weste (boe de meiste Joede woende), rilletief veileg door 't bestoon vaan e groet en good georganiseerd oonderdukersnetwerk. Limbörg woort daodoor de veilige thoeshave vaan mie es 2000 Joede oet de Randstad. Mie es 800 Joede höbbe de [[Sjoa]] evels neet euverleef. Wijers woorte hoezer vaan gevlöchde en opgepakde Joedse Limbörgers dèks oonteigend door Nazi-autoriteite en collaborateurs en tege lieg prieze verkoch. Seer de lèste decennia is mie aandach veur de Joedse slachoffers vaan d'n oorlog en hure [[Stolpersteine]] (''strukelstein'') bij 't Limbörgse straotbeeld.
Vendaog d'n daag is de Joedse gemeinsjap in Nederlands Limbörg klein. De meiste Joede woene in Mestreech en umstreke, de einege Limbörgse stad mit 'n aktief gemeinte en 'n [[synagoog|sjoel]].
== Jäö of Joede? ==
Soms weurt Joededom op 't [[Mestreechs|Mestreechter]] [[Limbörgs]] door 'n historisch misverstand '''Jäödom''' geneump. Dit kump umtot 't 'n [[straot]] in de [[Binnestad]] vaan [[Mestreech]] gief die de [[Jäöstraot]] heet en in 't [[Nederlands]] weurt vertaold es de ''Jodenstraat''. De Nederlandse vertaoling berös evels op 'n historische verwarring. Vaan oerspronk verwees ''jäö'' nao [[jäög]] en zou de Nederlandse naom vaan de straot dus ''Jeugdstraat'' motte zien gewees. Wie Mestreech in [[Fraankriek|Franse]] hen waor, woort die vertaoling evels wel good gehanteerd en stoond de naom bekind es ''Rue de la Jeunesse''. De bezètting vaan Limbörg door de [[Hollender]]s heet mie es eine kier veur slechte vertaolinge gezörg. 't Waor beveurbeeld 'n slechte [[Nederlands]]e vertaoling um [[Valkeberg]] ''Valkenburg'' ("Valkebörg") te neume. De stad riffereerde naomelek altied al nao de heuvel boe-op zie gebouwd waor, neet nao 'ne [[börg]].
{{Dialeksec|Valkebergs}}▼
== Trivia ==
▲{{Dialeksec|Valkebergs}}
In 't Limburgs dialek were/woorte diverse woordsamesjtèllinge mèt jud of juud gebruuk, die sóms tamelik discriminerend ([[antisemitisme]]) zint. Juudde waore nao de [[diaspora]] euveral in de waereld 'n [[minderheid]] die bekans nörges werk kreeg. In de [[Mieddelièwe]] woorte juudde gediscrimineerd en de enigste meneer um get te verdene waor handele en krediet geve. Umdat 't christene verbao waor um rente te vraoge bie 't geve van 'n lièning woorte de juudde, umdat zie waal rente vroge, oetgemaak veur woekeraersj. Juudde vörmde same klein, gesjlote geloufsgemeinsjappe.
* ''Juud'' weurt gezag tege emes, dae neet juud ies meh dae handel drief op de meneer van juudde. Ouch gebruuk bie emes dae bie verkoup of bie 't gelle van zake de boel aafzèt of woekerrentes vreug bie 't geve van krediet.
| |||