Meziek: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K Twieë gebroekesj hant hei flink geknoojd. Noe nag 't puunroeme. :/ |
Iech moot hei heeeendeg väöl aon doen, meh boe beginste es alles watste de lèste 20 jaor gelierd höbs mèt meziek te make heet... |
||
Tekslien 3:
{{dialeksec|Mestreechs}}
'
== Indeiling muziek ==
==Oersprunk en functie==
Meziek is universeel; 't gief gein cultuur die neet in einen of aandere vörm aon meziek deit en veur zoewied bekind heet 't ouch noets ein gegeve. [[Muzikaliteit]] is bij bekaans alle lui presint, dewijl de gaove daoveur - 't kinne oondersjeie vaan fijn frequentieversjèlle, 't opmake vaan 'ne regelmaot in geluide dee vaan millisecondes kin aofhaange - hendeg specialistisch zien. Dat beteikent neet allein tot minseleke [[herses]] veur meziek gemaak zien, meh ouch tot de [[mins]] drop geëvolueerd is. Vaan meziek in de [[prehistorie]] is neet väöl bekind, meh reste vaan [[fluit]]sjes (hool kneuk mèt gebaorde leukskes) en [[trommel]]e zien gevoonde.
De vraog is noe ''wie'' en ''boeveur'' dat zoe is gekoume. Heiveur gief 't diverse verklaoringe. De euvereinkoms is tot ze allemaol mèt [[taol]] te make höbbe, 'n veerdegheid die väöl mèt muzikaliteit gemein heet. [[Charles Darwin]] meinde tot de meziek veur de taol oetgegaange waor: bieste zouwe iers meziek zien goon make (dink aon [[vogelzaank]]), en dao-oet zouw daan pas väöl later de taol zien oontstande.
't Probleem bij dees theorie is tot de mieste [[primaote]] neet zoe muzikaol zien. Geveul veur toenhuugde oontbrik en ouch mèt 't oppakke vaan ritme höbbe ze meujte. [[resusaap|Resusape]] kinne beveurbeeld wel 'ne puls oppakke meh geine maot veule. Bij [[zaankveugel]] is 't iejer aandersum: die hure wel toenhuugde meh gei ritme. 't Liekent trop tot de mins en de zaankveugel hun muzikaliteit [[convergente evolutie|los vaanein]] höbbe oontwikkeld.
Väöl evolutionair psychologe meine toch tot taol en meziek oersprunkelek ein waore. 'ne Vreugen oermins, d'n ''[[Homo ergaster]]'', zouw es ierste klaanke zien goon oetsloon die nog gein taol meh wel veur alderlei soorte communicatie deende, zoewel semiotisch (e bitteke wie taol) es sociaol (zoeget wie [[vloeje]] bij ape). [[Steven Mithen]], 'nen aonhenger vaan dees theorie, neump dat "[[Hmmmmm]]" - holistische, manipulatief, multi-modaal, muzikaal en mimetische communicatie. Nui oonderzeuk heet zien theorie intösse ingehaold - heer sjrijf dit gedraag nog aon de [[Neanderthaler]]s touw, dewijl me noe dink tot die al eve oontwikkeld waore wie de moderne mins - meh in de basis weurt aon dit model nog wel geluif gehech.
Aandere numme neet zoe'n groete aon veur meziek. [[Steven Pinker]] meint tot meziek feitelek gei nöt heet - de mins kin perfek wijer bestoon zoonder, wat vaan taol neet kin weure gezag. In zien ouge is meziek niks es 'ne [[supernormale prikkel]], boebij de hersedeile die veur de taol bedoeld zien extra weure gestimmeleerd. Pinker neump meziek daorum 'n "auditief kwarktoert".
Dees denigrerende umsjrieving heet väöl oonderzeukers detouw aongezat dit te weerlègke. De mieste zien 't neet mèt Pinker ins, umtot meziek stom-eweg te universeel en te oontwikkeld is veur zoemer e bijproduk vaan taol te zien. De mieste verklaoringe gon oet vaan 'n sociaol functie. 'n Seksueel verklaoring ligk veur de hand: meziek zouw daan door manslui weure gebruuk um vrouwlui veur z'ch te winne, en 't minselek oer veur meziek zouw daan door [[seksueel selectie]] koume. Probleem daobij is tot ouch vrouwlui meziek make - en neet allein in seksueel situaties. [[Wegeleed|Wegeleedsjes]], die door mojers tege pasgebore kinder weure gezonge, zien zoeget universeel. Dit pleit ouch tege theorieë die meziek veural zien es 'n soort grópsidentificatie, oontstande wie gróppe lui veur 't iers mètein in conflik kaome.
Wel is dujelek tot e sociaol aspek aon meziek intrinsiek is. Es me 'ne baby e wegeleedsje euver de luidspreker deit hure, heet dat neet 'tzelfde kalmerend effek es wienie de moojer 't deit. 't Debat is daorum nog laank neet geslote.
==Meziekfilosofie==
Door de iewe heer höbbe väöl filosofe ziech mèt meziek bezeggehawwe. In de aajdheid vèlt op wiezier me geluifde in de goddeleke krach vaan meziek. Volgens 't Grieks wetensjappelek model woort 't universum biejeingehawwe door de [[hermenie vaan de sfere]], veroerzaak door planete die in harmonische (wiskundege) verhajding [[geocentrisch model|um de Eerd drejde]]. Zjus zoewie 'n sumpel verhajding wie 2:3 'ne [[kwint]] oplievert - 'ne consonant, dee in 't gemein sjoen weurt gevoonde - zoe zouwe ouch de baone vaan de planete in zoe'n verhajding 't universum beheerse. Natuurrampe en aander leid woorte verklaord oet versteuringe vaan deen 'hemelse meziek' door beveurbeeld [[komeet|komete]], zjus wie op Eerd toene die neet opein aofgestumd zien dissonante veroerzake. Aon dit model woort tot nao de [[middeliewe]] algemein geluif gegeve.
In 't aajd [[China]] dach [[Confucius]] vergeliekbaar dreuver. In zien ouge brach meziek hiemel en eerd in euvereinstumming; zoonder meziek zouw de orde op de wereld, de relaties die tösse lui en dinger oonderein heerse, neet kinne bestoon. Es me bedink wie centraol ideeë vaan orde bij Confucius zien, daan versteit me ouch wie belaankriek heer meziek voont.
[[Plato]] waor oonder de Grieke oongewoen tot heer - in zien ''[[Politeia]]'' - de meziek, zjus wie aander kuns, hendeg aon ban wouw lègke. Es 'r neet d'n ideaole staot deende, mós meziek mer weure verboje.
Christeleke theologe en verleechtingsfilosofe hele ziech neet al te väöl bezeg mèt meziek; me lierde veural de praktische kant (de meziektheorie). In 't Duitsland vaan de negentienden iew, boe meziek ummer mie es 'n soort wereldleke relizjie woort opgepak, sjreve filosofe evels dèks euver meziek. Veur [[Arthur Schopenhauer]], dee de wereld mèt e pessimistisch oug beloerde, waor meziek (neve [[wèl]] en [[moraol]]) eint vaan de wienege dinger die us oet de banaliteit vaan 't leve kinne hole. [[Friedrich Nietzsche]], vureg meziekleefhöbber en amateurcomponis, sjreef oetgebreid euver oonder mie de meziek vaan [[Richard Wagner|Wagner]] en meinde tot 'zoonder meziek 't leve 'n vergissing [waor].'
Mèt de opkoms vaan de [[meziekkritiek]] perbeerde me ouch ummer mie oet te make wat veur meziek good waor en welke slech. [[Eduard Hanslick]] zien essay ''Vom musikalisch-Schönen'' zeet tot meziek ziech aon bepaolde regele te hawwe heet, die door de iewe heer oonveraanderd zien. Sommege moderne meziek vaan zienen tied deeg dat neet en kós daorum noets weure good gevoonde. [[Theodor Adorno]] evels, e lid vaan de [[Frankfurter Sjaol]] mèt [[marxisme|marxistische]] ideeë, meinde perceis 't tegeneuvergestèlde: meziek mós ziech ummer vernuie, en wel groondeg. Dat hóng volgens häöm same mèt maotsjappeleke veraandering. Es good veurbeeld stèlde heer d'n [[twelftoensmeziek]] vaan [[Arnold Schönberg]]: dat waor riechtege veuroetgaank. De meziek vaan [[Igor Stravinski]] waor allein aon de oppervlaakde modern en stoont daomèt veur de restauratie, mesjiens zelfs 't fascisme. De nog romantische meziek vaan beveurbeeld [[Jean Sibelius]] waor gewoen neet rillevant. [[Populaire meziek]] bestendegde de denende rol vaan arbeiers. Ouch de luustereer hej zien taak; dee mós actief blieve luustere.
Mèt de opkoms vaan de [[meziekwetensjap]] evels is me tot 't inziech gekoume tot esthetiek ummer rillatief is. [[Guido Adler]], de vaajer vaan de meziekwetensjap, merkde in de negentienden iew al op tot 'n esthetiek ummer mer veur eine stiel geldeg is. Aander soorte meziek zien 'lielek' of 'neet zjus' volgens die esthetiek, meh kinne gans sjiek en sjoen zien volgens hun eige regele. In euzen tied is de [[esthetiek]] es tak vaan de filosofie gans oet de mode geraak, umtot me toch lesteg get kin zègke wat veur ''alle'' meziek gelt en umtot esthetiek al te dèks achteraof mer de smaak vaan eine filosoof (en ziene tied) bleek.
==Meziektheorie==
Diverse groete besjavinge kinne of kóste [[meziektheorie]]. Dit kump trop neer tot me de meziek rationaliseert in regele, die in 't gemein mathematisch weure opgestèld.
De mieste meziek volg de [[westerse meziektheorie]]. Zij kump in zekere zin voort oet de [[Aajdgriekse meziek]]theorie. Toch moot me die twie vaanein sjeie: vaanaof de [[middeliewe]] is de westerse theorie bekaans vaanaof de groond opgebouwd. De funderinge vaan de modern theorie tuine koelek nog Grieksen invlood; d'n invlood vaan de middeliewse theorie is zoeväöls te beter veulbaar. Daoneve gief 't oonder mie de [[Arabische meziektheorie]], de [[Indiase meziektheorie]], de [[Chinese meziektheorie]] en de [[Javaonse meziek]]theorie. Modern componiste höbbe dèks hun eige, persoeneleke meziektheorie, umtot hunne meziek hendeg kin aofwieke vaan wat de dominante tradities veursjrieve.
Al dees theorieë hawwe ziech mèt diverse aspekte (parameters) vaan de meziek bezeg. Ierstens gief 't de [[melodie]]. Die weurt gevat in [[toenlèdder]]s, die bepaole wat veur toene besjikbaar zien en op welken toen 'n melodie moot indege. Ouch aander aspekte (begintoen, touwgestande toenverluip) kin in theorie weure gevaange. Meziekeleminte zoonder toene - beveurbeeld trommele, die allein [[roesjklaank]]e make - valle neet oonder de melodielier.
't Twiede belaankriek aspek is 't [[ritme]]. Dit bepaolt de door vaan de versjèllende toene, meh veural de puls die me veult - of moot veule - es die toene achterein weure gespäöld. Bij roesjinstruminte is ritme dèks de insegste parameter die detouw deit.
[[Hermenie]] geit euver 't tegeliek klinke vaan twie of mie toene. Hei zien in alle meziekculture expliciete of impliciete regele veur - sommege sameklaanke weure sjoen gevoonde, aandere neet. Veural de westerse meziek is hei evels veeroet 't wiedste mèt. In de westerse meziek kint me minstens sinds de renaissance 't [[akkoord]], boe in principe drei of mie versjèllende toene same klinke. Westerse meziek haolt zien spanning gooddeils oet a) de wisseling vaan die akkoorde en b) 't gecompleceerder (dissonant) en sumpeler (consonant) make vaan sameklaanke.
Wijer oonderdeile zien [[klaankkleur]] en [[intensiteit]] (hel en zaach). Klaankkleur waor in de westerse meziek noets zoe belaankriek, al krijg 't in aander culture mie de aondach. Intensiteit is al gaaroet bijzaak. In d'n avant-gardemeziek vaan nao d'n Oorlog evels, oonder mie bij de [[serialisme|seriële meziek]], weure dees parameters oetgebreid behandeld.
===Mezieknotatie===
Culture die meziektheorie höbbe, notere meziek dèks ouch. Obbenuits is hei-in de westerse meziek 't sterkste: al sinds de late middeliewe weurt kunsmeziek es regel opgesjreve, neet mie geïmproviseerd of oet de kop gelierd. Zoedoende sprik me wel vaan ''gecomponeerde meziek''. Ouch Chinese en Tibetaonse meziek weure soms genoteerd, zjus wie in de aajdheid de Aajdgriekse meziek. De ajdste bekinde mezieknotatie kump oet 1400 v.Chr. en steit bij de [[Hoerritische hymnes]].
Tot deep in d'n twintegsten iew naom 't belaank vaan meziektheorie touw. Mèt de koms vaan ummer beter en gojekouper [[opnametechniek]] kierde ziech deen trend evels weer. In de [[popmeziek]], wereldwied d'n dominante mezieksoort, is mezieknotatie gans oondergesjik gewore; maotgevend is noe de geluidsdreger boe de meziek lètterlek op klink wie 'r bedoeld is.
== Zuug ouch ==
* [[Lies vaan instrumente]]
| |||