Stadsfries: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Hei stoont te väöl oonzin in, eve get aon gedoon.
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
[[Image:Stadsfries.gif|thumb|275px|Woe 't Stadsfries gesproke weurt. Midslands neet mèt ingeteikend]]
'''Stadsfries''' (inheimseige naom ''Stads'' of ''Stadsfrys'', [[WeslauwersWesterlauwers Fries|Fries]] ''Stedsk'') iszien de op 't [[Hollands]] en [[Fries]] gebaseerde [[creooltaol]]dialekte gesproke in dezeve steivaan ende groeteèlf plaotsestei vaan de [[Nederland]]se provincie [[Friesland]]. Groof -eweg kin me zègke tot 't Stadsfries e HollandsNederlands [[vocabulair]] en veural Friese taolprincipes heet. Daodoor is de naom ''Stadsfries'' bedreeglikneet ende trompeusbèste. Meistes weurt 't Stadsfries weurt tot 't [[Nederlands]] gerekend, hielen aofdèks enouch touwzoonder beneumpmie metot 't es apaarte taolHollands.
 
De Friese kinmerke zien veur e groet deil te verklaore door 't Hollands elemint in de taol: 't Hollands vaan roond 1500 waor ouch sterk Fries (Ingweoons) vaan karakter. De status vaan [[mingtaol|ming-]] of [[creooltaol]], die vreuger dèkser draon woort gegeve, is daorum woersjijnelek oonterech.
 
==Verspreiing==
Stadsfries weurt gesproke in [[Leeuwarden]], [[Sneek]], [[Bolsward]], [[Stavoren]] (gemeinte [[Nijefurd]]), [[Harlingen]], [[Franeker]] (gemeinteen [[FranekeradeelDokkum]]),. Verwant zien 't [[DokkumMidslands]] (gemeintegesproke in [[DongeradeelMidsland]]) enop [[MidslandTerschelling]]), (gemeinte't [[TerschellingAmelands]]). Ouchen 't dialekBildts. vaanDie [[Ameland]]dialekte mootweure opnog taolkundegewel grunins totsame mèt 't Stadsfries gerekendin weure.ein Wijerdialekgróp isoondergebrach (beveurbeeld 'tFries-Hollands'); [[Bildts]]oonderzeuk ouchheet sterkevels aonoetgeweze tot d'tn Stadsfriesoersprunk verwantvaan die dialekte neet ''perceis'' dezelfde is.
 
De stadstaole versjèlle oonderein neet zoe väöl. 't Stavorens is get sterker oonder Hollandsen invlood gekoume, 't Dokkums zjus get minder.
 
==Historie==
Aon 't ind vaan de [[vieftiende iew]] verloor Friesland zien besteurlekebestuurleke zelfstendegheid aon [[Sakse (gewes)|Sakse]]. Daodoor woorte in de stei neet-Friese bestuurders ingestèld. Tegliek eupende de bezètting vaan Friesland 't gewes veur handelere oet de res vaan de Nederlen, beveurbeeld oet [[Holland]]. Dit alles brach de Frieze tot de noedzaak ouch Nederduits te goon liere. Oetindelek woort de taol vaan de Hollandse handelere, neet vaan de oosteleke euverhierserseuverheersers, d'n dominante factor: dees taol woort euvergenómmeeuvergenome door de bovelaag vaan de steideleke bevolking., Deen Frieseal taolachtergroondgaw woortouch evelsdoor neetde zoemerlieger verdroonge:klasse. inDaobij dehöbbe iersteze plaotszeker perbeerdeeleminte meoet ziechhun verstoonbaarmoojertaol tedat makenui veurHollands dein vreemdegebrach. TochNoe góngenog zezit de't taolStadsfries ouchvol inmèt hunFriese dagelekswäörd, leveveural sprekein enhoeseleke aonkrink hunen kinderin doorgevelandbouwterme. NaoToch verloupmoot vaanme tieddeen kaominvlood ditneet Frieseuversjatte. esIn [[bezoonkede cultuurgood]]zeventienden bijiew dezien lieger't bevolkingsklasse[[Wes-Fries]] terech.en Boete't deStadsfries steinog evelsin bleefhoeg me Friesmaote sprekeeuvereingekoume.
 
In deen tied evels traoje in 't Hollands vaan Holland veranderinge op, boevaan 't Stadsfries versjoend bleef. Es Frieze voolte de sprekers ziech minder gerope de taolvernuiinge vaan stei wie Amsterdam euver te numme, zeker naotot de status vaan Amsterdam en gans Holland in d'n achtienden iew sterk trökleep. Zoe raakde 't Stadsfries regionaol gekleurd, wezelek aanders es 't Hollands aon d'n andere kant vaan de Zuierzie.
 
Tegeliek woort roond 1800 de norm in de spreektaol ouch strenger. Tot daan touw had me 't Stadsfries geaccepteerd es 'nen al-evel regionaol gekleurde, meh toch wel dujelek verstoonbare vörm vaan 't Nederlands. Noe góng me ummer mie verlange tot lui vaan oontwikkeling de gesjreve standaardtaol ouch zouwe spreke. Zoe verdween 't Stadsfries laankzaamaon oet de hoeger klasse.
==Oontstoon==
Aon 't ind vaan de [[vieftiende iew]] verloor Friesland zien besteurleke zelfstendegheid aon [[Sakse (gewes)|Sakse]]. Daodoor woorte in de stei neet-Friese bestuurders ingestèld. Tegliek eupende de bezètting vaan Friesland 't gewes veur handelere oet de res vaan de Nederlen, beveurbeeld oet [[Holland]]. Dit alles brach de Frieze tot de noedzaak ouch Nederduits te goon liere. Oetindelek woort de taol vaan de Hollandse handelere, neet vaan de oosteleke euverhiersers, d'n dominante factor: dees taol woort euvergenómme door de bovelaag vaan de steideleke bevolking. De Friese taolachtergroond woort evels neet zoemer verdroonge: in de ierste plaots perbeerde me ziech verstoonbaar te make veur de vreemde. Toch gónge ze de taol ouch in hun dageleks leve spreke en aon hun kinder doorgeve. Nao verloup vaan tied kaom dit Fries es [[bezoonke cultuurgood]] bij de lieger bevolkingsklasse terech. Boete de stei evels bleef me Fries spreke.
 
In d'n twintegsten iew góng dit perces door. In de jaore zèsteg sjeide zelfs de arbeiersklasse in väöl stei oet hun kinder in 't Stadsfries op te trèkke. Bij lui vaan oonder de zèsteg leef 't daorum veural nog es twiede taol, die me in de kaffee en op straot kin spreke. In e stedsje wie Stavoren, boe 't Stadsfries mie de status (en 't prestiesj) heet vaan e dörpsdialek, steit 't get beter deveur. Ind twintegsten iew versjene ouch get dictionaire in de taol, en woort serjeus oonderzeuk nao de heerkoms, 't vocabulair en de klaanke gedoon.
Vergliek 't Stadsfries mèt 't [[Heerles Nederlands]].
 
==Klaanke==
't Stadsfries mis de breking vaan 't modern Fries (''ie'', ''ue'', ''uo''), ouch al umtot 't Fries in d'n tied vaan 't oontstoon die [[diftong]]e nog neet had. D'n [[Aajdgermaans]]e begincluster ''sk-'' is wie in 't Fries ''sk-'' gebleve (boete [[Ameland]]). De taol verdräög gein ''v-'' en ''z-'' aon 't begin vaan e woord, wie ouch 't Fries. De Nederlandse ''ij'' en ''ui'' koume trök es ''ie'' en ''uu'' ; 't Hollands had aon 't ind vaan de [[middeliewe]] dao mèt zekerheid ouch die klaanke.
 
==Vocabulair==
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Stadsfries"