Europese Voukspartie: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Tekslien 1:
{{Dialek|Valkebergs}}
[[File:Logogroup_DE_full-color.jpg|thumb|De EVP op 't Duutsj]]
De '''Europese Voukspartie''' ('''EVP'''; [[Ingelsj]]: '''European People's Party'''; [[Duutsj]]: '''Europäische Volkspartei'''; [[Frans]]: '''Parti populaire européen''') ies 'n [[christendemocratie|christendemocratische]], centrum-rechse, mild-[[conservatisme|conservatieve]] en pro-Europese [[politieke partie]] op 't niveau van de [[Europese Unie]] (EU). Wie
De EVP vörmp daonaeve de groatse [[fractie]] binne 't allewiel [[Europees Parlemint]]. Zie ies dat al sinds [[2004]] en haet sindsdeen edere [[President van de Europees Kemissie]] nao veure maoge sjuve. Ouch d'n allewiele President, [[Ursula von der Leyen]], ies van de Europese Voukspartie. De allewiele Von der Leyen-[[Europees Kemissie|Kemissie]] ies 'n coalitie van de EVP same mit de [[sociaal-democratie|sociaaldemocratische]] [[S&D]], de [[liberalisme|liberale]] [[Renew Europe]] en 'n inkele nationaal partie (de [[Pole|Poolse]] Eurosceptische partie [[PiS]]).
== Twiè vleugels binne de EVP: conservatief-religieus en sociaal-christelik ==
Wie de [[liberalisme|liberale]] [[Renew Europe]], haet de Europese Voukspartie van oudsher te make mit 'n interne sjplitsing. Aan de eine kant geuf 't nao 't centrum-neigende partieë die ope zin nao progressieve ideeë wie [[homohuwelik]]ke en [[abortus]] (zoawie de [[CDA]], de [[CDU]], de [[CD&V]], de [[CDH]] en [[Frankriek|Franse]] [[Les Républicains]]). Aan de anger kant geuf 't religieuzere partieë die miè neige nao conservatievere familie-ideale (zoawie de [[CU]], de [[CSU]] en de [[Hongarije|Hongaarse]] [[Fidesz]]). Daonaeve geuf 't ouch 'n belangriek middeveld, wie 't [[Pole|Pools]] [[Platforma Obywatelska]] (''Börgerplatform'').
== Organisatie ==
Sjtrik genomme ies de EVP-fractie get angesj es de partie. De fractie sjtömp euver besjlissinge in 't [[Europees Parlemint]]. Neet alle nationaal partieë die bie de fractie zitte, huère ouch bij de partie. Op dit momint geuf 't meh ein partie binne de EVP-fractie die boete 't Parlemint um ziech neet presenteert es deil van de EVP-partie: de [[Hongarieë|Hongaarse]] partie [[Fidesz]]. In de media en de alledaagse EU-politiek weure de twiè terme ivvels dooreintgegooid. Mit de EVP weurt dus bekans altied nao zoawaal de fractie es de partie geriffereert.
D'n allewiele partieveurzitter van de EVP ies [[Donald Tusk]]. Hae waor ièrder ouch partieleier van de Poolse nationaal partie [[Platforma Obywatelska]] (''Börgerplatform''), [[premier]] van [[Pole]] en veur vief jaor [[Veurzitter van d'n Europese Raad]].
In 't Europees Parlemint ies de EVP-fractieleier [[Manfred Weber]], dae - ondanks zien zege in de [[Europese verkezinge]] van [[2019]] - neet [[President van de Europees Kemissie]] woort, wiel dat geweunlik waal gebeurt mit de fractieleier van de groatse EU-partie. Dit kaom umdat de [[Europese Raod]] (de raod van nationale leiersj van de lidsjtate) dit tegeheelt<ref>In tegendeil tot 't Europees Parlemint en de Europees Kemissie ies de Europese Raod neet altied transparant euver zien sjtömminge. 't Is daodoor dus gisse welke nationale leiersj wönsjde dat Weber neet de President woort. In de media weurt dieks gegis dat onger angere de Centraal- en Oas-Europese leijers tege zoa'n keus waore, mer ouch de [[Frankriek|Franse]] president [[Emmanuel Macron]].</ref>. In plaats daovan woort zien partiegenote [[Ursula von der Leyen]] president. Ouch zie ies lid van de EVP, woadoor de partie toch nog deils häöre zin kreeg nao de verkezingszege.
== Historie ==
[[File:PollsEPP.png|thumb|'t Persentaasj van de zetels 't Europees Parlemint van de EVP sinds 1999
=== Christendemocratische veurgengersj van de EVP ===
De Gedeilde Vergajering van de [[Europese Gemeinsjap veur Koele en Sjtaole]] (de veurgenger van 't Europees Parlemint) kaom veur d'n ièrsjte kièr bie-ein op [[10 september]] [[1952]]. D'n ièrsjten Europese [[christendemocratie|christendemocratische]] groep woort d'n daag daonao officieus gevörmp, mit [[Maan Sassen]] es veurzieter. De groep haw 38 van de 78 zetels, woadoor 't twiè zetels tekort kaom veur 'n [[mièrderheid]]. Op [[16 juni]] [[1953]] keurde de Gedeilde Vergajering 'n resolutie good die nationaal politieke partieë toesjtong um Europese partieë op te riechte. Es reactie dao-op constitueerde de Christen-democrate op [[23 juni]] [[1953]] 'n officieel verklaoring dat 't vanaof noe 'n Europese christen-democratische groep goof.▼
Veurdat de [[Europese integratie]] in bewaeging kaom in de late veerteger jaore van de [[20e ièw]], goof 't al 'n poging um 'n Christendemocratische pan-Europese bewaeging op te riechte. Die kaom al in [[1925]] tot sjtand onger de naam '''Secretariat International des partis démocratiques d'inspiration chrétienne'''. In [[1946]] woort de bewaeging umgeduip tot '''Nouvelles Equipes Internationales'''. Zie haw es expliciet doel um 'n volwaerdege partie te weure. 't Woord "chrétienne" (Christelik) woort veurtaan bewus ontweke, umdat de traditioneel sjterke wortele van 't [[secularisme]] in [[Frankriek]] d'r veur zörgde dat dao gein inkele centrumrechse partie ziech opelik koes permitere ziech christelik te neume.
▲
In [[1976]] ginge de christendemocrate euver nao 'ne nuuje naam: de Europese Voukspartie. Dit waor 'n strategische zèt um de rechse partie van [[Frankriek]], [[Les Républicains]], d'r bie te kriege umdat in Frankriek 'n groat politiek [[taboe]] hièrsj rondum 't idee dat politieke partieë ziech menge mit religie (dus beveurbeeld [[christendom]]). Pas in de verkezinge van [[1979]] (wie 't inmiddels um 't allewiel [[Europees Parlemint]] ging), nao decennia aan besjtoonsrech, waore de Christendemocrate nimmiè de groatse groep van de [[Europees Gemeinsjap]] (die ièr ging noe nao de [[sociaaldemocratie|sociaaldemocratische]] [[S&D]]). Wie de Gemeinsjap euverging tot de [[Europese Unie]] in [[1992]] waore väöl centrumrechse partieë in [[Europa]] lang neet miè christendemocratisch (al bleef dat in [[Nederland]], [[Belsj]] en [[Duutsjland]] veur 'n groat gedeilte waal 't geval). Dat zörgde d'r veur dat väöl EVP'ers sjrik hawwe dat ze aan de zielijn van de [[Europese integratie]] terech kaome wiel ze tot noe toe altied nuèdeg waore gewaes um 'n [[Europees Kemissie]] (de zoagenaamde "regering" van de EU) te vörme. Um dit te veurkomme wilde de EVP veurtaan ziech ouch neet miè op pepier christendemocratisch neume (in de naam waor die ideologie al 'n tiedsje zeuk mer in hun programma's sjprook me dieks waal nog van christelikke weerdes). Veurtaan waor de EVP officieel centrumrechs, conservatief en pro-Europees. In de praktiek bleef 't christelik gedechtegood ivvels 'n sjterke invlooj op de EVP, umdat tot d'n daag van vandaag de meiste nationaal partieë achter de EVP ziech christendemocratisch neume.▼
In [[1965]] verlete de Franse de partie, woanao me kans zoog um de partie waer häör christelikke karakter expliciet te toane. Veurtaan heesj ze de '''Europese Unie van Christendemocrate''' ('''EUCD''').
De officieel aafkièr van christendemocratie wirkde ivvels waal veur greui van de partie: [[Néa Dimokratía]] ([[Griekeland]]) en [[Partido Popular]] ([[Sjpanje]]) komde d'r bie. In 't begin weigerde de [[Conservative Party]] ([[Vereineg Keuninkriek]]) en [[Det Konservative Folkeparti]] ([[Daenemarke]]) d'r bie te komme umdat de EVP te pro-EU waor in hun ouge en boewde hun eige Europese partie op: de [[Europese Democrate]] (ED). Toch bleek de partie väöls te klein te zin nao de Europese verkezinge van [[1994]] en druipte de nationaal partieë achter ED aaf nao de EVP toe. Zie woorte daodoor opvallend pro-Europeser umdat ze eigelik gein anger (conservatief, [[Euroscepticisme|Eurosceptisch]]) alternatief hawwe. Toch bleve de Britse conservatieve mit ein bein oet de EVP: ze woorte deil van de fractie mer neet van de ongerliegkende partie (wat in pratiek beteikende dat ze mit bienao alles mitsjtumde mer neet 't programma officieel ongersjreve). De EVP greuide es partie én es fractie ivvels gesjtaag, veural naodat [[Forze Italia]] (van toenmaoleg [[premier]] [[Silvino Berlusconi]]) de partie insjtapde. Toch bleef de ED es subgroep binne de EVP besjtoon (vergeliekbaar mit de [[VS|Amerikaanse]] [[Tea Party]] binne de [[Republicans]]). ▼
=== EVP: aafsjtand numme van christelik karakter ===
In [[1976]] kreeg de partie häöre allewiele naam: de Europese Voukspartie (EVP). Opnuuj haw dit te make mit de Franse. Dizze kièr umdat de rechse partie [[Les Républicains]] d'r bie komme.
▲In
De officieel aafkièr van christendemocratie wirkde ivvels waal veur greui van de partie: [[Néa Dimokratía]] ([[Griekeland]]) en [[Partido Popular]] ([[Sjpanje]]) komde d'r bie.
=== Intern botsing mit Eurosceptische conservatieve ===
▲
Allewaal de EVP daonao waer häör aw positie truukkroog es groatse EU-partie (en dat tot d'n daag van vandaag is gebleve), höbbe ze noats miè 'n mièrderheid kinne verkriege. Ze mooste dus groate coalitie vörme mit de sociaaldemocrate en soms mit de liberale ([[ALDE]], later [[Renew Europe]] geneump).
Mit de [[2009]]-verkezinge kaome de sjpanninge tusje de EVP-leie en de Europarlemintariërs van de ED-subgroep tot 'n ultieme botsing, wie de [[Tsjechië|Tsjechische]] [[Občanská demokratická strana|ODS]] en de Britse conservatieve tot 'n akkoord kaome en op [[22 juni]] 2009 de [[Europese Conservatieve en Hervörmersj]] (
Krimpe
=== Fidesz-sjandaal ===
Tot [[2019]] waor de EVP de einegste Europese partie die gans euvereinkom mit häör fractie in 't Europees Parlemint. Anger EU-partieë euverlappe dus mer gedeiltelik mit hun parlemintsfractie. Dat kump umdat 't väöl nationaal partieë geuf die 't toch zjuus te wiet vinge gaon um gans op te gaon in 'n pan-Europese partiediscipline boete 't Parlemint um.
In 2019 verloor de EVP ivvels dit privilége umdat 't onger druk van versjillende (veural [[Wes-Europa|Wes-Europese]]) politici, mer ouch onger hevige kritiek oet de media, ziech gedwonge voolt de Hongaarse regeringspartie [[Fidesz]] oet de EVP te zètte. Fidesz woort namelek waereldwied fel bekritiseerd veur 't aaftakele van de [[Rechsjtaat]] in [[Hongarieë]]. Fidesz besjloot ivvels deil te blieve van de EVP-fractie, tot ongenoege van de EVP-partie zelf die dao eigelik mer wieneg aon koes doon. Zjuus wie in nationaal parleminte, besjleet 'n partie zelf of zie in 'n fractie wil sjtappe; wat in de praktiek inhilt dat zoa'n partie in alles mitsjtump mit de groatere partie van die fractie<ref>'t Versjil tusje partie en fractie kint me eigelik neet ech in de moderne Nederlandse politiek, al geuf 't waal al jaore meugelikke sjprake van fractieformatie tusje [[GroenLinks]] en de [[PvdA]]. In anger leng, wie in Duutsjland, kump dat waal veur (zuuch beveurbeeld de [[CDU]]-[[CSU]]-fractie).</ref>
▲Krimpe deej de EVP waal, mer ze bleef de groatse fractie binne 't Parlemint mit 275 Europarlemintariërs.
De volgende nationaal partieë make deil oet van de EVP-fractie in 't [[Europees Parlemint]] ([[2019]]-[[2024]]). 187 van de 705
De name van de nationaal partieë zin, naeve hun origineel name, hie-onger ouch vertaald in 't [[Limburgs]] mit oetzundering van de partieë die [[Nederlands]]e, [[Duutsj]]e of [[Frans]]e name drage.
▲== EVP-subpartieë in 't Europees Parlemint ==
▲De volgende nationaal partieë make deil oet van de EVP-fractie in 't [[Europees Parlemint]] ([[2019]]-[[2024]]). 187 van de 705 zetels zin van de EVP. Alle 27 lidsjtate höbbe EVP-leje geleverd aan 't allewiel Parlemint.
* [[Belsj]]: [[Christen-Democratisch & Vlaams]] (CD&V), [[Centre Démocrate Humaniste]] (CDH), [[Christlich Soziale Partei]] (CSP)
* [[Bulgarieë]]: [[Граждани за европейско развитие на България]] (GERB, ''Burgers veur Europese Ontwikkeling van Bulgarieë''
* [[Cyprus]]: [[Δημοκρατικός Συναγερμός]] (DISY; ''Democratische Rally'')
* [[Daenemarke]]: [[Konservative Folkeparti]] (KF; ''Conservatieve Voukspartie'')
Regel 53 ⟶ 76:
* [[Zjwede]]: [[Moderata Samlingspartiet]] (M; ''Gemategde Partie''), [[Kristdemokraterna]] (KD; ''Christendemocrate'')
== De EVP in de Europese Raod ==
Ouch in de [[Europese Raod]] ies de EVP de groatse partie: 11 van de 27 nationaal leiersj van de EU zin van de EVP.
* [[Bulgarieë]]: [[Boyko Borissov]]
| |||